Obecnie w Polsce dominuje model rodziny, w którym obydwoje rodziców pracuje zawodowo. Polski Instytut Ekonomiczny przyjrzał się, jak wygląda życie zawodowe i domowe polskich matek.
W 2019 r. 71 proc. matek z co najmniej jednym dzieckiem w wieku poniżej 15 lat pracowało zawodowo. W 2021 r. ten odsetek wzrósł do 75 proc. Wśród ojców było to 95 proc. przez cały okres od 2019 do 2021 roku.
Te dane obrazują dwie rzeczy. Po pierwsze, wskaźnik zatrudnienia matek jest znacząco niższy niż ojców. Po drugie, i tak rodziny z dziećmi, w których matki nie pracują zawodowo, są w mniejszości – stanowią niecałą 1/3 wszystkich rodzin z dziećmi.
Dom i dzieci na barkach pracujących kobiet
Jednocześnie to kobiety w dużo większym stopniu niż mężczyźni zajmują się domem i dziećmi. Badania CBOS pokazują, że o ile na przestrzeni lat dokonują się pewne zmiany, to jest to powolny proces.
W ostatniej fali badania w 2018 roku wciąż obowiązki opiekuńczo-wychowawcze na ogół były domeną kobiet. W większości rodzin także większość obowiązków domowych spoczywała wyłącznie na kobietach (pranie, prasowanie, przygotowywanie posiłków, sprzątanie, gruntowne porządki, zmywanie naczyń).
Kobiety także częściej niż ich mężowie lub partnerzy robiły codzienne zakupy i załatwiały sprawy urzędowe. Jedynie wyrzucanie śmieci, zlecanie usług do wykonania i wykonywanie drobnych napraw częściej było domeną mężczyzn niż ich żon lub partnerek.
Nierówny podział obowiązków domowych dotyczy także tych rodzin, w których kobiety pracują zawodowo. Wyniki badania z 2015 roku wskazują, że w związkach, w których kobiety pracowały zawodowo, to jednak one były znacznie bardziej obciążone obowiązkami opiekuńczymi i domowymi niż ich partnerzy.
Matki częściej biorą urlop opiekuńczy
Pracujące matki w większym stopniu niż pracujący ojcowie korzystają ze zwolnienia od pracy w celu opieki nad dzieckiem. W ostatnich kilku latach co roku liczba kobiet, które pobierały zasiłek opiekuńczy była ponad dwukrotnie większa niż liczba mężczyzn pobierających ten zasiłek.
Dwa lata temu, ze względu na pandemię, zwolnienia od wykonywania pracy ze względu na opiekę nad dziećmi stały się bardziej powszechne.
Zasiłki opiekuńcze wypłacano także w sytuacji kwarantanny dziecka lub zamknięcia placówki opiekuńczej. Jednak proporcja kobiet do mężczyzn pobierających zasiłki pozostała zbliżona zarówno w 2020, jak i w 2021 roku.
Pandemia dodatkowo nasiliła obciążenie kobiet obowiązkami domowymi i opiekuńczymi.
Na przełomie 2020 i 2021 roku przeprowadzono badanie. 68 proc. pracujących kobiet przyznało, że w tamtej chwili miało więcej obowiązków domowych (takich jak sprzątanie czy gotowanie).
56 proc. powiedziało, że miało więcej ogólnych obowiązków związanych z opieką nad dziećmi. Jednocześnie u zdecydowanej większości pracujących kobiet (86 proc.) zmiany w rozkładzie dnia spowodowane wybuchem pandemii negatywnie wpłynęły na ich kondycję psychiczną.
Pełny etat w domu, pełny etat w pracy
Mimo dużego obciążenia obowiązkami prywatnymi niewiele matek pracuje w Polsce na niepełny etat. Wśród zatrudnionych matek niepełne etaty były stosunkowo mało popularne zarówno przed pandemią, jak i w jej trakcie.
Udział niepełnych etatów wśród pracujących matek wynosił poniżej 10 proc. przez cały okres od 2019 do 2021. Było to więcej niż wśród ojców, dla których udział niepełnych etatów nie przekroczył 2 proc.
Współczesne matki są więc obciążone podwójnie. Najczęściej pracują zawodowo w pełnym wymiarze czasu i jednocześnie częściej niż ojcowie są odpowiedzialne za obowiązki domowe i opiekuńcze.
Czy widać szansę na poprawę ich sytuacji? Na pewno sprzyja temu rozwój instytucjonalnego wsparcia, zwłaszcza dotyczący opieki nad dziećmi, czyli powiększanie liczby żłobków i przedszkoli.
Jednak problem tkwi też w podziale obowiązków wewnątrz rodzin, co pandemia unaoczniła szczególnie wyraźnie. Dlatego istotne znaczenie ma również wzrost zaangażowania mężczyzn, zarówno w obowiązki domowe, jak i w opiekę i wychowywanie dzieci.
Jak zarządzają kobiety i czym się różnią prezeski od prezesów? Polski think tank to zbadał