Działania ministra rolnictwa wobec zwiększonego importu ukraińskich zbóż i rzepaku okazały się nieskuteczne, nieoparte na analizach i nie zapewniły stabilności na polskim rynku rolnym, wynika z raportu Najwyższej Izby Kontroli (NIK). Import zbóż z Ukrainy, szczególnie pszenicy i kukurydzy, wzrósł nieproporcjonalnie – nawet o kilka tysięcy procent rok do roku.
Zgodnie z danymi przedstawionymi przez NIK, import samej pszenicy z Ukrainy do Polski wzrósł rok do roku o blisko 17 tys. proc, a kukurydzy nawet o prawie 30 tys. proc. W ciągu 16 miesięcy 541 firm sprowadziło łącznie 4,3 mln ton zbóż i roślin o wartości 6,2 mld zł.
Działania rządu, takie jak embargo na import produktów rolnych z Ukrainy czy udzielenie pomocy finansowej rolnikom, nie rozwiązały problemu zwiększonego importu, który stanowił konkurencję dla krajowej produkcji rolnej.
Czytaj także: Tak zboże z Ukrainy zalewało polski rynek. Import wzrósł niemal ośmiokrotnie [WYKRESY]
W okresie od marca 2022 do marca 2023 roku Ukraina wyeksportowała 10 mln ton do pięciu krajów „przyfrontowych”: Polski, Słowacji, Węgier, Rumunii i Bułgarii. Do Polski wjechała prawie połowa, bo ponad 4 mln ton zboża i nasion roślin oleistych, z tego tranzytem objęto 0,7 mln ton, a 3,4 mln ton zostało w kraju.
Zerwanie umowy zbożowej nie zatrzymało importu
Po zawarciu układu stowarzyszeniowego UE z Ukrainą w 2014 roku oraz kolejnej liberalizacji handlu po agresji Rosji w 2022 roku, import zbóż z Ukrainy znacząco wzrósł. Rosja w międzyczasie zablokowała porty na Morzu Czarnym, co również wpłynęło na eksport ukraińskiego zboża. Mimo zerwania porozumienia zbożowego przez Rosję w lipcu 2023 bieżącego roku, eksport ukraińskiego zboża w sezonie 2022/2023 wyniósł blisko 49 mln ton.
Wypowiedź ówczesnego Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, który prognozował utrzymanie wysokich cen zbóż i rzepaku oraz apelował do polskich producentów o niesprzedawanie tych produktów, została skrytykowana przez NIK jako niepoparta analizami. To zaowocowało spadkiem podaży krajowego ziarna i zwiększeniem importu z Ukrainy.
A to spowodowało spadek cen i protesty producentów. Według danych Ministerstwa Finansów, w okresie od 1 stycznia 2022 do 30 kwietnia 2023 roku, średnia cena za tonę importowanej z Ukrainy pszenicy wyniosła 1090,74 zł, kukurydzy – 1096,16 zł, a rzepaku i rzepiku – 2685,13 zł. Import zbóż z Ukrainy generował niższe ceny niż na krajowym rynku rolnym. Ukraińskie zboże było po prostu tańsze niż rodzime, podano.
W związku z tym zmniejszyła się podaż krajowego ziarna zbóż i rzepaku, a jednocześnie wzrósł import tych towarów z Ukrainy. Kontrole Ministerstwa Finansów i Krajowej Administracji Skarbowej nie zapobiegły wykorzystaniu importowanego zboża i rzepaku na inne cele niż zadeklarowane. Ponadto, pomimo istniejącego ryzyka zmiany przeznaczenia towarów, nie podejmowano odpowiednich kontroli urzędowych.
NIK krytykuje logistykę importu zboża
Krytyka NIK dotyczy także powoływania pełnomocników do spraw współpracy z Ukrainą, których działania nie miały odzwierciedlenia w dokumentacji. Również Zespół do spraw Transportu Produktów Rolnych i Spożywczych z Ukrainy nie wywiązał się z powierzonych zadań. Podjęte przez Krajową Administrację Skarbową konwoje transportów zbóż i rzepaku z Ukrainy, zostały skrytykowane jako działanie nadmierne, generujące koszty i nieuzasadnione analizą ryzyka.
Bądź na bieżąco z najważniejszymi informacjami subskrybując nasz codzienny newsletter 300Sekund! Obserwuj nas również w Wiadomościach Google.
NIK w swoim raporcie zwraca uwagę, że rząd powinien opracować systemowe rozwiązania, aby zapewnić stabilność na rynku rolnym. Dodatkowo, działania powinny opierać się na merytorycznych analizach, aby uniknąć kolejnych zakłóceń spowodowanych importem towarów z Ukrainy.
Sugeruje również konieczność działań Ministerstwa Rolnictwa i Finansów w celu eliminacji zagrożeń dla rynku produktów rolnych oraz zmian w prawie dotyczących zarządzania kosztami konwojów towarów, podsumowano.