Najwyższa Izba Kontroli nie zostawiła suchej nitki na wykonaniu ubiegłorocznego budżetu i po raz pierwszy nie wydała pozytywnej opinii o absolutorium dla rządu z tego tytułu. Główne zarzuty NIK to wyprowadzanie wydatków państwa poza budżet centralny. To powoduje, że są one finansowane z pominięciem rygorów budżetowych.
– Najwyższa Izba Kontroli negatywnie ocenia kierunki zmian w systemie finansów publicznych, w wyniku których gospodarka finansowa państwa prowadzona jest w znacznej części poza budżetem państwa i z pominięciem rygorów właściwych dla tego budżetu. Ustawa budżetowa, w tym przede wszystkim budżet państwa, przestaje pełnić funkcję podstawowego aktu zarządzania finansami państwa – czytamy już we wstępie dokumentu NIK.
Według NIK co prawda ubiegłoroczny budżet został wykonany zgodnie z ustawą, ale sama ustawa nie obejmowała „wielu istotnych operacji finansowych związanych z realizacją zadań państwa, mających wpływ na wzrost długu Skarbu Państwa”.
– W 2022 r. w dalszym ciągu w szerokim zakresie stosowano różnorodne rozwiązania, które zaburzały przejrzystość i roczność realizacji budżetu państwa, a istotna część zadań państwa była finansowana ze środków ujętych nie tylko poza budżetem państwa czy ustawą budżetową, ale nawet poza sektorem finansów publicznych – stwierdza NIK.
Czytaj też: VAT na wstecznym: rząd się przeliczył szacując dochody budżetu. Recesja konsumencka odciska swoje piętno
Na dowód izba przedstawia wyliczenia: ma koniec 2022 r. różnica między państwowym długiem publicznym (PDP), zdefiniowanym w polskiej ustawie o finansach publicznych, a długiem sektora rządowego i samorządowego (EDP), obliczanym według unijnej metodologii, wyniosła aż 302,6 mld zł. To najwięcej w historii.
– Różnica ta była głównie wynikiem ujmowania w długu sektora instytucji rządowych i samorządowych zobowiązań zaciągniętych w celu sfinansowania zadań państwa ze środków funduszy pozabudżetowych obsługiwanych przez Bank Gospodarstwa Krajowego (w szczególności: Funduszu Przeciwdziałania COVID-19, Funduszu Pomocy i Funduszu Wsparcia Sił Zbrojnych) oraz zadłużenia Polskiego Funduszu Rozwoju – podaje NIK.
Brak pozytywnej opinii
NIK przywołuje dane Komisji Europejskiej, z których wynika, że deficyt budżetu państwa i budżetu środków europejskich stanowiły łącznie zaledwie 12,1 proc. deficytu podsektora instytucji rządowych wynoszącego 101,7 mld zł.
– Oznacza to, że poza budżetem państwa znalazły się operacje tego podsektora skutkujące powstaniem deficytu w wysokości ponad sześciokrotnie większej od łącznego deficytu budżetu państwa i budżetu środków europejskich – zwraca uwagę Izba.
Zobacz: Deficyt budżetowy w górę o jedną trzecią już na starcie kampanii. Rząd nowelizuje budżet
Jak pisze w swojej opinii kolegium NIK „od trzech lat na niespotykaną dotychczas skalę prowadzone są działania naruszające podstawowe zasady budżetowe, w szczególności przejrzystości, jedności, jawności oraz roczności budżetu”. To wszystko, według niego, osłabia rolę budżetu centralnego, który teoretycznie powinien być najważniejszym dokumentem finansowym państwa. I utrudnia prawidłową ocenę stanu finansów publicznych, bo uniemożliwia porównanie danych z kolejnych lat.
NIK wylicza, że w samym 2022 r. Bank Gospodarstwa Krajowego zaciągnął 25,6 mld zł długu poza oficjalnym państwowym długiem publicznym na rzecz obsługiwanych funduszy. Łącznie w tym trybie BGK i Polski Fundusz Rozwoju w latach 2020-2022 zaciągnęły zobowiązania o wartości 240,3 mld zł.
– Według szacunków Najwyższej Izby Kontroli koszty obsługi obligacji emitowanych przez Polski Fundusz Rozwoju oraz przez Bank Gospodarstwa Krajowego na rzecz Funduszu Przeciwdziałania COVID-19 i Funduszu Pomocy będą wyższe w całym okresie ich zapadalności o ponad 12,2 mld zł, niż gdyby dług ten zaciągnął bezpośrednio Skarb Państwa – podaje NIK.
Koniec finansowania wydatków poza budżetem. Ale w zamian zmiany w regule wydatkowej [NEWS 300GOSPODARKI]
– Mając na uwadze wyniki kontroli wykonania budżetu państwa w latach 2020-2022, jak również wyniki innych kontroli realizacji zadań państwa finansowanych poza ustawą budżetową, w tym kontroli funkcjonowania Funduszu Przeciwdziałania COVID-19, Kolegium Najwyższej Izby Kontroli ocenia negatywnie kierunki zmian w systemie finansów publicznych, jakie zaszły w ostatnich latach, a w szczególności redystrybuowanie środków na finansowanie zadań państwa poza ustawą budżetową, w tym w formie skarbowych papierów wartościowych – podano w opinii.
Co ważne, w tytule opinii kolegium NIK w przedmiocie udzielenia rządowi absolutorium z wykonania budżet za 2022 rok zabrakło zwrotu „wyraża pozytywną opinię”. Mowa jest tylko o wyrażeniu opinii. To pierwszy taki przypadek, gdy Najwyższa Izba Kontroli sugeruje brak aprobaty dla sposobu wykonania budżetu przez rząd.
MF: rząd zasługuje na absolutorium
Na uwagi NIK odpowiedziało już Ministerstwo Finansów. Według wiceministra Sebastiana Skuzy, odpowiedzialnego w MF za budżet, rząd zasługuje, by udzielić mu absolutorium z wykonania budżetu.
Według niego Izba nie uwzględnia specjalnych okoliczności, w jakich przyszło działać rządowi w ostatnich latach.
– W obliczu pandemii oraz kryzysu energetycznego konieczne było użycie znacznie szybszego i bardziej elastycznego sposobu finansowania niż tradycyjne finansowanie budżetowe. To właśnie dzięki środkom, które były pozyskiwane przez fundusze BGK udało się uratować tysiące miejsc pracy, zapewnić bezpieczeństwo obywateli w obliczu dynamicznie rosnących cen surowców energetycznych oraz przyjąć godnie uchodźców z ogarniętej wojną Ukrainy – stwierdza Skuza, cytowany przez Polską Agencję Prasową.
Polecamy także: Rekordowa kwota zwrotów, ale średnia dopłata PIT w górę. MF podało szczegóły rozliczenia za 2022 rok
Wiceminister podważa wyliczenia NIK. Jego zdaniem nie jest możliwe obliczenie różnicy w kosztach obsługi długu przez „bez przyjęcia do tej kalkulacji arbitralnych oraz nierzadko abstrakcyjnych założeń”.
Skuza zwraca też uwagę, że kwota podawana przez NIK to suma teoretycznych kosztów z ostatnich trzech lat. A w marcu tego roku premier Mateusz Morawiecki zapowiedział konsolidację finansów publicznych, w tym włączenie do budżetu funduszy działających w BGK.
Jego zdaniem uwagi NIK są ogólnymi uwagami i nie odnoszą się bezpośrednio do nieprawidłowej realizacji ustawy budżetowej.