Z końcem roku wiele firm zachęca pracowników do wykorzystania zaległych dni wolnych. Mimo to dane z raportu enel‑med „Łączy nas zdrowie 2025” pokazują coś zupełnie innego: Polakom wciąż trudno jest naprawdę odpocząć. Tylko 48 proc. zatrudnionych korzysta z pełnego urlopu, jedna trzecia nie jest w stanie tego zrobić, a 7 proc. nie odpoczywa wcale. Problem dotyczy zwłaszcza dużych organizacji, gdzie odsetek niewykorzystanych urlopów sięga 39 proc.
Urlop w teorii i praktyce
Zgodnie z kodeksem pracy każdy pracownik ma prawo do corocznego, płatnego wypoczynku. W praktyce jednak o tym, czy faktycznie z niego skorzysta, decyduje kultura organizacyjna, sezonowość pracy i specyfika branży. Alina Smolarek, dyrektorka HR enel‑med, zwraca uwagę, że w wielu firmach grudzień jest momentem wyhamowania – i wtedy urlopy są wręcz planowo udzielane. W innych sektorach, jak gastronomia czy turystyka, to najgorętszy okres w roku, co utrudnia wygospodarowanie dłuższego wolnego.
– Warto uwzględnić charakterystykę działalności firmy w pracy z polityką urlopową, a zwłaszcza w sposobie planowania urlopów. […] Jednak fakt, że tak duża część pracowników w ogóle nie wykorzystuje przysługujących im dni wolnych, jest sygnałem, że w wielu miejscach wciąż brakuje kultury wspierającej odpoczynek – mówi Smolarek.
Wciąż żywy stereotyp „zbyt długiego” urlopu
Dane pokazują, że pełny urlop nadal budzi opór. Połowa pracowników korzysta z całej puli dni wolnych, 34 proc. – tylko częściowo. Pracownicy dużych organizacji częściej rezygnują z części urlopu niż osoby zatrudnione w MŚP. Ekspertka HR zwraca uwagę, że urlop bywa stygmatyzowany: osoby planujące pełne 26 dni wolnego postrzegane są jako mniej obciążone lub mniej zaangażowane.
– Pracownik, który planuje pełne 26 dni, postrzegany jest jako mniej obciążony obowiązkami albo mniej zaangażowany. To bardzo niebezpieczny wzorzec, uderzający bezpośrednio w zdrowie psychiczne i fizyczne zespołów. Obserwuję również, że częściej z urlopu korzystają osoby posiadające rodziny, które społecznie mają „przyzwolenie” na odpoczynek, niż osoby samotne, które w większym stopniu obawiają się oceny – komentuje Adriana Rychter z HR poPrawnie.
Nie wykorzystują urlopu, ale chcą go więcej
Z raportu enel‑med wyłania się wyraźny paradoks. Choć wielu Polaków nie korzysta z urlopu w pełni, aż 67 proc. chciałoby, aby było go więcej. Tylko jedna piąta zatrudnionych uważa obecną pulę za wystarczającą. Najsilniej większej liczby dni wolnych oczekują pracownicy korporacji – 79 proc. z nich domaga się dłuższego urlopu.
Ta potrzeba rośnie szczególnie wśród osób pracujących w środowiskach o wysokim tempie pracy, gdzie zmęczenie kumuluje się szybciej, a presja zadań utrudnia oderwanie się od codzienności.
Kodeks daje 14 dni odpoczynku. Rzeczywistość – nie zawsze
Każdy pracownik ma prawo do co najmniej jednego nieprzerwanego, 14‑dniowego urlopu w roku. W praktyce jednak skorzystanie z niego nie jest oczywiste. Ponad połowa badanych deklaruje, że udaje im się zaplanować taki dłuższy wypoczynek, ale już 37 proc. nie spełnia tego warunku.
W dużych organizacjach o 14‑dniowy urlop łatwiej – korzysta z niego 71 proc. pracowników. Natomiast w mikrofirmach proporcje są odwrotne. Aż 51 proc. zatrudnionych nie ma szansy, by w pełni odciąć się od pracy na dwa tygodnie.
– W większych przedsiębiorstwach zdecydowanie więcej uwagi przykłada się do formalnych zasad dotyczących urlopów. […] W sektorze MŚP praca często naturalnie przeplata się z życiem prywatnym, a wiele obowiązków można wykonywać elastycznie. To jednak sprawia, że granica między pracą a odpoczynkiem staje się mniej wyraźna, a pracownicy rzadziej decydują się na dłuższy, w pełni odcięty od pracy urlop – dodaje Alina Smolarek.
Konsekwencje dla pracowników i firm
Niedobór odpoczynku to nie tylko problem indywidualny. Przemęczenie odbija się na efektywności, zdrowiu psychicznym i fizycznym, a długotrwałe przeciążenie może prowadzić do wypalenia. W konsekwencji tracą także pracodawcy – jakość pracy spada, rośnie liczba błędów, a absencje chorobowe stają się częstsze.
Raport „Łączy nas zdrowie 2025” przypomina, że polityka urlopowa powinna być traktowana jako inwestycja w dobrostan zespołu. Regularny, pełny wypoczynek to fundament efektywności i zdrowia na rynku pracy, który staje się coraz bardziej wymagający.