W ciągu ostatniej dekady najbogatsi i duże korporacje były w stanie zadłużać się przy rekordowo niskich stopach procentowych. Ten napływ łatwych pieniędzy wzmocnił rynki kredytów i papierów wartościowych zabezpieczonych jachtami, wypłaty dywidend, odkupu akcji oraz transakcji fuzji i przejęć.
Jednocześnie ci, którzy nie zostali uznani za „wiarygodnych kredytobiorców”, zostali pozbawieni dostępu do finansowania, stając się tym samym bezsilnymi obserwatorami stale rosnących czynszów i kosztów życia. Wielokrotnie sektor finansowy zatapiał niektóre sektory gospodarki, podczas gdy inne pozostawały nietknięte. Pytanie brzmi: dlaczego tak trudno jest naprawić system obiegu pieniądza?
Dwie strony kompetencji finansowych
Brak kompetencji finansowych wśród większości obywateli jest co najmniej jedną z przyczyn – choć istnieją różne definicje tej ostatniej. Siódmego czerwca Komisja Europejska wyraziła ubolewanie, że „poziom wiedzy finansowej w UE jest zbyt niski”, co stanowi zagrożenie dla „dobrostanu osobistego i finansowego, gospodarstw domowych i społeczeństwa jako takiego”.
Czytaj także: Po nitce do kłębka. Czyli co łączy pajęczynę i chorobę Alzheimera
Jednak w tym przypadku instytucja ta przyjmuje raczej wąskie spojrzenie na edukację finansową, sprowadzające się do finansów osobistych – tj. uczenia ludzi, jak zarządzać budżetem, realizować swoje cele oszczędnościowe i rozumieć różne produkty finansowe. W marcu Sigrid Kaag, holenderska minister finansów, powtórzyła podobnie minimalistyczny pogląd na temat edukacji finansowej: „Praktykując oszczędzanie, planowanie i dokonywanie wyborów od najmłodszych lat, dzieci uczą się, jak podejmować rozsądne decyzje finansowe”.
Inny pogląd na kompetencje finansowe, który popieramy, obejmuje znacznie bardziej ambitne rozumienie systemu obiegu pieniądza. Nazywamy to kompleksową edukacją finansową. „W erze CDS i CDO większość z nas jest finansowymi analfabetami”, napisał w 2009 roku amerykański dziennikarz biznesowy Matt Taibbi, odnosząc się do złożonych produktów finansowych, które wywołały Wielką Recesję.
Czternaście lat później większość z nas nadal nie zna żargonu, w którym komunikują się ekonomiści, bankierzy i eksperci podatkowi. Podobnie jak w 2009 roku, dzisiejsze demokracje nadal są podzielone na to, co Taibbi opisuje jako „dwupoziomowe państwo, z biurokratami finansowymi podłączonymi do sieci powyżej i nieświadomymi klientami poniżej”.
Mając to na uwadze, sądzimy, że każdy projekt mający na celu zwiększenie wiedzy finansowej powinien edukować nas w zakresie roli banku centralnego, ale także infrastruktury płatniczej, systemu podatkowego i inwestowania naszych oszczędności emerytalnych. W tym celu należy również zadać szereg pytań: Co uważamy za usługi użyteczności publicznej? Które produkty finansowe lepiej powierzyć firmom prywatnym? Kto otrzymuje uprawnienia do tworzenia i alokowania nowych pieniędzy – i na jakie cele?
Odpowiedź na te ważne pytania wymaga nie tylko głębszego zrozumienia struktur finansowych, ale także ciągłego zaangażowania politycznego.
Wodociągi
Wspólnie z kartografką Carlijn Kingmą i śledczym dziennikarzem finansowym Thomasem Bollenem staraliśmy się stworzyć projekt, który inspirowałby do zadawania takich pytań i demistyfikował świat finansów. Przez dwa i pół roku opracowywaliśmy „wodociągi pieniądza”, architektoniczną wizualizację naszego systemu finansowego, która unika ekonomicznego żargonu.
Kingma spędziła 2300 godzin rysując tę mapę ręcznie, w oparciu o dogłębne badania i wywiady z ponad setką ekspertów – od prezesów banków centralnych i członków zarządów funduszy emerytalnych i banków, po decydentów gospodarczych. W animowanym filmie przedstawiamy metaforyczną ilustrację naszego systemu pieniężnego, ukazując jego ukrytą moc.
Co nawadniamy?
Metafora wody miała kluczowe znaczenie dla projektu naszej mapy. W istocie, sektor finansowy jest dla gospodarki tym, czym system irygacyjny dla gruntów rolnych. Tak jak nawadnianie pomaga uprawom rosnąć, tak pieniądze pozwalają gospodarce rozkwitać.
Architektura naszego finansowego systemu nawadniania oraz sposób działania śluz i grodzi przeciwpowodziowych ma wpływ na nas wszystkich. „Co podlewamy, a co wysycha?” zapytała Kaag ekonomistów, bankierów i dziennikarzy w czerwcu 2022 roku. „Wybory dokonywane przez sektor finansowy określają, co rośnie, a co umiera. To właśnie tutaj banki, fundusze emerytalne, zarządzający aktywami i firmy ubezpieczeniowe mogą coś zmienić”, podkreśliła.
Na naszej mapie długi i złożony proces irygacji finansowej rozpoczyna się na szczycie tak zwanej wieży społecznej, gdzie wielkie pieniądze lokują swoje zbiorniki. Znajdują się tam największe firmy na świecie, w tym big oil, big pharma i big retail. Po otwarciu grodzi przeciwpowodziowych pieniądze płyną w dół rzeki, wprawiając w ruch mechanizm gospodarki. Wynagrodzenia przechodzą przez wodociągi i spływają do skarbonek pracowników. W zamian wszyscy idą do pracy.
Pieniądze ostatecznie spływają do najniższych warstw społeczeństwa, gdzie taśma montażowa pracuje na okrągło, produkty są montowane, a surowce wydobywane. Następnie ludzie wydają zarobione pensje, często w sklepach i firmach. Przychody ze sprzedaży są pompowane do zbiornika na górze i cykl zaczyna się od początku. A przynajmniej taki jest zamysł.
300Sekund od września w nowej odsłonie. Zapisz się już dziś na nasz codzienny newsletter.
W rzeczywistości, gospodarka oparta na przekonaniu, że „przypływ podnosi wszystkie łodzie”, spopularyzowana przez prezydenta USA Ronalda Reagana i premier Wielkiej Brytanii Margaret Thatcher, nie istnieje. Pieniądze krążą głównie między szczytem wieży a sektorem finansowym. Co więcej, ogromny rozrost tego ostatniego w ostatnich dziesięcioleciach pogłębił przepaść między posiadającymi a nieposiadającymi. Rosnąca ilość pieniędzy napędza wzrost cen akcji, domów i opłat za zarządzanie, ale większość pieniędzy nie dociera do codziennej gospodarki w silosowej strukturze społecznej – tam, gdzie można by je wykorzystać do produktywnych inwestycji, generowania dochodu i zwiększania dobrostanu społecznego.
Struktura naszego systemu pieniężnego nie jest zjawiskiem naturalnym. Sposób, w jaki wodociągi są połączone, jest wyborem politycznym. W demokracjach wyższy poziom systemowej wiedzy finansowej jest warunkiem wstępnym do zmiany tej architektury i sprawienia, by sektor finansowy lepiej służył społeczeństwu.
Tłumaczył: Tomasz Krzyżanowski
Tekst został opublikowany w The Conversation i zamieszczony tutaj na podstawie otwartej licencji (Creative Commons license). Przeczytaj oryginalny artykuł.
Przeczytaj także:
- Badanie: Młodzi Polacy mniej skłonni do pomocy Ukraińcom. Ma to związek ze skrajną prawicą
- Netflix odrabia straty i zwiększa liczbę użytkowników. Ale konkurencja depcze mu po piętach
- Ogromne odkrycie fosforanów w Norwegii. Może w pełni zaspokoić potrzeby producentów elektryków
- Waluty cyfrowe to nie żart. Poznajcie e-euro, czyli europejską odpowiedź na kryptowaluty
- Sztuczna inteligencja w natarciu. Czas pomyśleć o strefach od niej wolnych