Szara strefa, która stanowiła ok. 11,8 proc. światowego PKB w 2023 r., zmniejszyła się w 90 proc. krajów na świecie w ciągu ostatniego ćwierćwiecza. W Polsce nierejestrowana działalność skurczyła się o połowę w tym okresie i wyniosła ok. 9,7 proc. PKB w 2023 roku, wskazuje Zespół Analiz Ekonomicznych EY.
Badanie, które objęło 131 krajów odpowiadających za 97,2 proc. globalnego PKB, pokazało, że szara strefa na świecie kurczy się. Gospodarka nieobserwowana, czyli ukryta działalność zarejestrowanych firm, nieformalna działalność niezarejestrowanych podmiotów (przykładem może być handel uliczny), ale też działalność nielegalna (na przykład produkcja narkotyków) zmniejszyła się w 119 ze 131 analizowanych krajów w latach 2000–2023.
Nie można spocząć na laurach
Jednocześnie EY zwraca uwagę, że nierejestrowana działalność wciąż stanowi istotną część światowego PKB. Jak podają analitycy, na koniec analizowanego okresu, w 2023 roku, udział szarej strefy w światowej gospodarce wyniósł 11,8 proc. Przy czym średnia arytmetyczna szacunków na poziomie krajowym była znacząco wyższa i wyniosła 19,3 proc. PKB. Jak tłumaczą ekonomiści, wynika to z faktu, że wiele państw o niższych dochodach, a w konsekwencji często mniejszych gospodarek, było bardziej dotkniętych nieraportowanymi transakcjami.
– Ograniczenie szarej strefy jest szczególnie istotne teraz, w dobie gdy rządy wielu krajów zmagają się z deficytem w finansach publicznych, a ich potrzeby wydatkowe, m.in. w obszarze transformacji energetycznej i cyfrowej oraz obronności, są wyjątkowo wysokie. Redukcja szarej strefy i idący za tym wzrost dochodów państwa mogą stanowić istotne wsparcie w tym obszarze. Dodatkowo, umożliwiają równiejszą konkurencję między firmami, zwiększają dostępne finansowanie dla ważnych dóbr i usług publicznych, wzmacniają pozytywne normy społeczne oraz zaufanie do instytucji państwa – mówi Marek Rozkrut, szef Zespołu Analiz Ekonomicznych, główny ekonomista EY na Europę i Azję Centralną, cytowany w komunikacie do badania.
Na potrzeby badania, EY podzielił gospodarkę światową na 14 odrębnych regionów geograficznych. Jak ustalono, w 2023 r. największa szara strefa występowała w niektórych częściach Afryki i Azji Południowej, z udziałami wahającymi się od 24,1 do 41,6 proc. PKB. Natomiast największy postęp w redukcji szarej strefy miał miejsce w Azji Zachodniej i Centralnej. Na drugim biegunie, z negatywnymi zmianami, znalazły się Azja Południowo-Wschodnia, region Pacyfiku i Afryka Południowa.
Polska znacznie ograniczyła szarą strefę
A jak wypadła Polska? Nad Wisłą szara strefa spadła o niemal dokładnie połowę od 2000 roku i wynosiła ok. 9,7 proc. PKB w 2023 roku.
– Jesteśmy krajem, który w analizowanym okresie dynamicznie rozwijał się gospodarczo, a jego instytucje oraz relacje między firmami i państwem ulegały istotnym przemianom. Wiele z tych zjawisk przyczyniło się do obniżenia szarej strefy, zarówno poprzez ograniczenie bodźców, jak i możliwości do prowadzenia nieraportowanej działalności. W długim okresie, polepszeniu uległa ogólna efektywność rządu i administracji, choć oczywiście istnieją tutaj obszary do poprawy – tłumaczy Michał Kowalczuk, menedżer w Zespole Analiz Ekonomicznych EY, cytowany w komunikacie do badania.
Jak dodaje, zmianie podlegały też postawy społeczne w kierunku mniej sprzyjających szarej strefie. Poza tym „ewolucja sytuacji gospodarczej, szczególnie kondycji i struktury rynku pracy, ograniczały rolę nierejestrowanej pracy i działalności.”