Polska znalazła się w pierwszej dziesiątce europejskich państw z największą liczbą zgonów przypisywanych upałom. W ubiegłym roku nad Wisłą doprowadziły one do śmierci 616 osób. To o połowę mniej przypadków niż we Włoszech, i jednocześnie ponad 100 proc. więcej w porównaniu z Węgrami czy Czechami.
Jedne za nami, kolejne przed nami – zgodnie z prognozą Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej – w najbliższych dniach powinniśmy nieco odpocząć od upałów, te jednak mogą wrócić w weekend.
Tymczasem, jak podaje Barcelona Institute for Global Health w Nature Medicine, fale wysokich temperatur powietrza spowodowały 47,6 tys. zgonów w Europie w 2023 roku. To drugi najwyższy wskaźnik w ostatniej dekadzie. W 35 europejskich państwach do zdecydowanej większości zgonów, bo aż w 47,3 tys. przypadków, doszło między 23 maja a 1 października.
Tu upały odbierają życie
Biorąc pod uwagę kraje z największą liczbą zgonów przypisywanych upałom, w 2023 r. na podium znalazły się odpowiednio: Włochy, Hiszpania i Niemcy. Jednak w pierwszej dziesiątce takich państw zmieściła się także Polska z 616 zgonami związanymi z wysokimi temperaturami powietrza. To wynik gorszy w porównaniu z naszymi sąsiadami. Łotwa odnotowała 58 śmiertelnych przypadków przypisywanych upałom, Słowenia – 95, Estonia -103, Słowacja i Litwa po 247, Węgry – 294 a Czechy – 361.
– Jeżeli podsumujemy liczbę nadmiarowych zgonów z powodu wysokich temperatur to Polska znajduje się na 10. miejscu wśród krajów europejskich z wynikiem 616. Również, jak w doskonałej większości innych krajów Europy, częściej zgony te obserwowano w populacji kobiet niż mężczyzn jak również w populacji powyżej 80. roku życia. Innym istotnym elementem wzrostu zgonów poza ogólnym wzrostem temperatury jest utrzymywanie się wysokich temperatur w ciągu nocy. Przewiduje się, że nadmiernie gorące noce spowodowane zmianami klimatu zwiększą śmiertelność na całym świecie nawet o 60 proc. do końca wieku, zgodnie z nowym międzynarodowym badaniem, które obejmuje badania przeprowadzone przez UNC Gillings School of Global Public Health – mówi 300Gospodarce prof. dr hab. n.med. Agnieszka Pawlak z Zespołu Kliniczno-Badawczego Fizjologii Stosowanej IMDIK PAN.
– Polska lekceważy zagrożenia związane ze zmianą klimatu i jest opieszała w procesie adaptacji do jej skutków zarówno lokalnie, jak i w skali kraju. Brak nam dziś przygotowania służb medycznych i szpitali na zwiększone obłożenie w okresie upałów, nie monitorujemy wpływu wysokich temperatur na zdrowie osób wrażliwych i nie edukujemy obywateli, jak sami mogą się chronić w czasie fal skrajnie wysokich temperatur – wskazuje z kolei Barbara Rogala, rzeczniczka prasowa Koalicji Klimatycznej.
Czytaj też: Choroby serca, przeciążenie, odwodnienie, agresja. Tak upał wpływa na nasz organizm
Zwraca też uwagę, że Polsce brakuje strategii dla pracowników, zwłaszcza tych pracujących fizycznie i na zewnątrz, dotyczących reagowania na ekstremalne upały. Dodatkowo – w jej ocenie – miasta mierzące się z problemem wysp ciepła zdecydowanie zbyt wolno rozwijają błękitną i zieloną infrastrukturę, która go łagodzi.
– Na koniec państwo robi o wiele za mało, by zmniejszyć emisje gazów cieplarnianych na poziomie krajowym – dodaje rzeczniczka prasowa Koalicji Klimatycznej.
Natomiast prof. Jacek Piskozub z Polskiej Akademii Nauk, cytowany w książce Tomasza Borejzy „Odwołać katastrofę. Rozmowy o klimacie, buncie i przyszłości Polski”, wskazuje, że „u nas tylko bogaci mają klimatyzację, a starszych ludzi upały dotkną znacznie bardziej. Nikt nie myśli o tym, by przygotować miejsca schronienia na wypadek takiego gorąca. Nie myśli się o tym, by przygotować na to centra handlowe, które powinny być wtedy otwarte codziennie, by ludzie mogli się ochłodzić. Powinniśmy to planować, a nikt tego nie robi.”
Problemu, jakim są zgony związane z upałami, nie miała natomiast Islandia. Mniej niż 50 zgonów z powodu wysokich temperatur w ciągu całego 2023 r. odnotowano także w Liechtensteinie, Szwecji, Norwegii, Luksemburgu oraz Czarnogórze.
Kobiety i najstarsi w grupie ryzyka
Eksperci z Barcelona Institute for Global Health badając liczbę śmiertelnych przypadków powiązanych z upałami, zauważyli też, że wskaźnik był o 55 proc. wyższy u kobiet niż u mężczyzn oraz o 768 proc. wyższy u osób powyżej 80. roku życia w porównaniu do osób w wieku od 65 do 79 lat.
Jak to wytłumaczyć? Kobiety żyją dłużej niż mężczyźni, co sprawia, że większa ich liczba znajduje się w grupie wiekowej najbardziej narażonej na skutki upałów (80+). A to może zawyżać ogólną śmiertelność w tej grupie. Z kolei osoby starsze, zwłaszcza powyżej 80. roku życia, często cierpią na przewlekłe choroby, takie jak choroby serca, układu oddechowego czy cukrzyca. Upały tylko pogarszają ich kondycję.
– Obserwowany wzrost zgonów poza wzrostem temperatury niewątpliwie jest pochodną starzejącego się społeczeństwa w Europie. Z wiekiem zdolność organizmu do termoregulacji ulega osłabieniu, co w połączeniu z często występującymi chorobami przewlekłymi, takimi jak nadciśnienie tętnicze czy niewydolność serca, zwiększa ryzyko dekompensacji krążeniowej. W populacji chorych po 75. roku życia zdecydowanie częściej spotykamy choroby układu sercowo- naczyniowego. Układ sercowo-naczyniowy odgrywa kluczową rolę w regulacji temperaturyciała. Osoby z chorobami układu krążenia są narażone na zwiększone ryzyko związane z ekstremalnymi upałami – wskazuje prof. Agnieszka Pawlak.
Zdaniem ekspertki równie ważny jest ciągły brak zachowań prozdrowotnych i świadomości zagrożenia, jakie niesie wysoka temperatura.
– Niewątpliwie edukacja zarówno w kwestii świadomości ryzyka zgonu z powodu ocieplenia klimatu jak i zmiany stylu życia ( uzupełnianie traconych płynów, zmiana diety na bogatą w warzywa i owoce, które są źródłem wody i elektrolitów, ograniczenie aktywności fizycznej w upalne dni, unikanie bezpośredniej ekspozycji na słońce) mogłyby mieć istotne znaczenie dla zmniejszenia liczby zgonów – podkreśla prof. Agnieszka Pawlak.
I zaznacza jednocześnie, że brakuje zaleceń i stanowisk naukowych dotyczących związków ekstremalnych temperatur ze zdrowiem sercowo-naczyniowym, czy chorobami przewlekłymi.
– Dzięki takim stanowiskom moglibyśmy zapewnić lepsze zorganizowanie systemu opieki zdrowotnej, a także określić braki w wiedzy i priorytety badawcze – podsumowuje specjalistka.
Według Światowej Organizacji Meteorologicznej (WMO) 2023 r. był „najcieplejszym lub drugim najcieplejszym rokiem w historii, w zależności od zestawu danych.”
– Śmiertelność związana z upałami wzrosła o około 30 proc. w ciągu ostatnich 20 lat, a liczba zgonów związanych z upałami szacuje się, że wzrosła w 94 proc. monitorowanych regionów europejskich – podała WMO.
To też może Cię zainteresować:
- Szkodniki uwielbiają upały. Szarańcza wędrowna już niszczy uprawy w Europie, Polska może być następna
- Wypadki przy pracy i miliardy dolarów strat. Upały to nie tylko gorsze samopoczucie
- Ateny odporne na upały? Taki cel postawił sobie burmistrz greckiej stolicy
- Upały obniżają PKB Warszawy. W kolejnych latach może być tylko gorzej