Jakość powietrza w Polsce należy do najgorszych w UE. Jakie są przyczyny smogu w Polsce, jak walczyć ze smogiem i czym jest smog?
Głównym źródłem zanieczyszczeń groźnych dla zdrowia i środowiska, a przez to i dla gospodarki, są pozaprzemysłowe procesy spalania. To tak zwana „niska emisja” pochodząca przede wszystkim ze spalania węgla i drewna w gospodarstwach domowych. 87 proc węgla zużywanego w UE do ogrzewania domu, płonie w polskich piecach.
Polski Instytut Ekonomiczny (PIE) sprawdził czy Polacy wiedzą czym jest smog i skąd się bierze w Polsce oraz jak oceniamy działania przyczyniające się do zanieczyszczenia powietrza.
1. Czy Polacy dostrzegają problem zanieczyszczenia powietrza?
Wygląda na to, że tak. 39 proc. Polaków ocenia powietrze w Polsce jako złe lub bardzo złe. Jednak zaledwie 27 proc. Polaków ocenia w ten sam sposób jakość powietrza w swoim miejscu zamieszkania. Prawie nikt nie jest pozbawiony opinii na ten temat (zaledwie 2 proc.). Tylko 3 proc. Polaków uważa, że jakość powietrza w Polsce jest dobra.
Przeczytaj: PIE: Koszty zewnętrzne smogu to nawet 111 miliardów złotych rocznie
2. Zanieczyszczone powietrze – różnice regionalne
Nasze oceny jakości powietrza różnią się w zależności od regionu. Najgorzej postrzegają ją mieszkańcy tych okolic, gdzie rzeczywiście jakość powietrza jest najgorsza. Prawie 50 proc. mieszkańców województwa małopolskiego i śląskiego uważa, że powietrze w ich okolicy jest zanieczyszczone.
“Obszary leżące w obrębie województwa śląskiego i małopolskiego zaklasyfikowane zostały do klasy „C” – klasy świadczącej o przekroczeniu poziomu docelowego lub dopuszczalnego nie tylko pyłów PM10 i benzo(a)pirenu, ale również bardziej niebezpiecznych pyłów PM2,5 (PIE, 2019a). Tak poważne zanieczyszczenia stają się bardziej widoczne i uciążliwe, co znajduje swoje potwierdzenie w obserwacjach samych mieszkańców najbardziej zanieczyszczonych regionów” – głosi raport.
3. Czym jest smog?
Nasza wiedza o smogu różni się w zależności od wielu czynników. Przeważnie Polacy wiedzą, że większość zanieczyszczeń powietrza pochodzi z działalności człowieka, a nie ze zjawisk naturalnych (60 proc. prawidłowo ustosunkowało się do stwierdzenia w ankiecie na ten temat) . Ale już 2 na 3 badane osoby nie wiedzą, że głównym źródłem smogu w Polsce są domowe piece.
Przeczytaj: Dzięki obostrzeniom Polska uniknęła 771 zgonów spowodowanych zanieczyszczeniem powietrza
Zwykle wiemy natomiast, że smog szkodzi naszemu zdrowiu. Ponad 3/4 osób wie, że problem smogu jest szczególnie niebezpieczny dla dzieci i seniorów oraz że oddychanie zanieczyszczonym powietrzem powoduje takie same szkody jak palenie papierosów. 76 proc. badanych wie, że smog ma szkodliwy wpływ nie tylko na układ oddechowy, ale także układ nerwowy.
Co ciekawe, na temat smogu więcej wiedzą osoby z grupy wiekowej 45 +. Obala to stereotyp, że to młodsza część społeczeństwa jest bardziej poinformowana w tematyce ekologicznej.
Świadomość tego, że to ogrzewanie jest najczęstszym źródłem smogu też rozkłada się nietypowo. Częściej wiedzą o tym mieszkańcy mieszkań niż domów jednorodzinnych, podczas gdy to te ostatnie są zwykle źródłem niskich emisji.
4. Smog – jak z nim walczymy?
Zważywszy na to, że to palenie węglem i drewnem (oraz np. śmieciami) jest główną przyczyną smogu w Polsce najbardziej pożądanym i skutecznym działaniem obywateli na rzecz poprawy jakości powietrza są prace modernizacyjno-remontowe. Na przykład wymiana ogrzewania czy termoizolacja domu lub mieszkania.
Jednak w ciągu ostatnich dwóch lat zaledwie 35 proc. Polaków zrealizowało projekt termoizolacji lub rozważała jego wykonanie. Natomiast wymiany systemu ogrzewania na bardziej przyjazny środowisku dokonało lub rozważało 30 proc. Polaków.
5. Czy zanieczyszczanie powietrza wzbudza w nas sprzeciw?
Autorzy raportu PIE próbowali też dowiedzieć się czy Polacy oceniają w kategoriach moralnych „odnoszących się do działań, zachowań i zaniechań mających wpływ na jakość powietrza”.
Okazało się również, że większość Polaków ma wyrobione zdanie na temat tego rodzaju praktyk. Z reguły potępiamy moralnie działania szkodzące czystości powietrza. Zdaniem badanych w Polsce nie ma także akceptacji społecznej dla praktyk zanieczyszczających powietrze (spalanie śmieci, korzystanie z przestarzałych systemów ogrzewania). Zwykle oczekujemy czynnego zaangażowania straży miejskiej w egzekwowaniu przepisów antysmogowych.
Uwagę zwraca także fakt, że także tu różnią się oceny moralne właścicieli mieszkań i domów jednorodzinnych.
„Nieakceptowalność zachowań szkodliwych dla jakości powietrza oraz pochwała zachowań chroniących powietrze są istotnie silniejsze wśród właścicieli mieszkań niż wśród mieszkańców domów jednorodzinnych, nierzadko współodpowiedzialnych za zły stan powietrza i niską emisję” – zwracają uwagę autorzy badania.
Artykuł powstał w ramach Tygodnika Klimatycznego 300KLIMAT. Na nasz nowy cotygodniowy newsletter, któremu partneruje IMPACT, możesz zapisać się tutaj.