Trzy południowoeuropejskie kraje: Albania, Serbia i Macedonia Północna podpisały porozumienia w ramach inicjatywy „Otwarte Bałkany”. Polski Instytut Ekonomiczny, publiczny think tank gospodarczy, wyjaśnia, czym jest ta inicjatywa i jak wpłynie na kraje, które do niej przystąpiły.
Państwa Bałkanów Zachodnich objęte są specjalną polityką Unii Europejskiej, która wspiera ich rozwój gospodarczy, integrację z Unią oraz przygotowanie do akcesji. Czarnogóra, Serbia, Albania i Macedonia Północna są państwami kandydującymi, zaś Kosowo oraz Bośnia i Hercegowina – potencjalnie kandydującymi.
Państwa te zawarły z UE Układy o Stabilizacji i Stowarzyszeniu oraz są członkami Środkowoeuropejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (CEFTA). Na mocy tych porozumień mogą prowadzić w większości bezcłowy handel z państwami UE oraz z innymi państwami porozumienia CEFTA.
„Otwarte Bałkany” i członkostwo w UE
Tempo procesu akcesyjnego oraz dotychczasowe porozumienia handlowe okazują się jednak niewystarczające dla Albanii, Serbii i Macedonii Północnej. Powolne działania w kwestii ich przyjęcia do UE spowodowały chęć utworzenia nowej, własnej inicjatywy, nazwanej „Otwarte Bałkany” (wcześniej mówiono o niej Mini-Schengen).
Czytaj także: Graniczny podatek węglowy ma chronić klimat i europejski przemysł
Przywódcy tych państw zaznaczają, że nie oznacza to rezygnacji z dążeń do członkostwa w UE. Nie chcą jednak, aby czas oczekiwania na członkostwo oznaczał wstrzymanie rozwoju ich państw. Nowa inicjatywa ma również wymiar polityczny – może stanowić sposób wywarcia presji na UE dla przyspieszenia procesu akcesyjnego.
„Otwarte Bałkany” składają się z trzech porozumień podpisanych przez prezydenta Serbii, premiera Macedonii Północnej oraz premiera Albanii. Umowy zostały podpisane 29 lipca tego roku w Skopje, podczas Forum Gospodarczego dla Współpracy Regionalnej Bałkanów Zachodnich.
Co daje porozumienie każdej ze stron?
Porozumienia te dotyczą regionalnego współdziałania w zakresie odpowiadania na skutki katastrof naturalnych.
Dokumenty mają też umożliwić swobodny przepływ pracowników przez granice oraz działania dążące do usprawnienia przepływu dóbr między tymi państwami.
Głównym celem stron porozumień jest utworzenie wspólnego rynku, zwanego Małym Schengen. Strefa będzie działać tak jak unijna strefa Schengen, tyle że na Bałkanach. Od 1 stycznia 2023 r. nie będzie kontroli granicznych między tymi trzema krajami.
W nadchodzących miesiącach przewiduje się dalsze uzgodnienia mające dotyczące wdrożenia porozumień. W planach są także prace nad systemem wymiany informacji o podatkach VAT w tych państwach, spójnym z systemami stosowanymi w UE.
Niektóre kraje bałkańskie nie popierają inicjatywy
Kosowo, Czarnogóra oraz Bośnia i Hercegowina odmówiły przyłączenia się do inicjatywy. Bośnia i Hercegowina oraz Czarnogóra wskazały przede wszystkim, że założenia inicjatywy dublują się z istotą współpracy w ramach CEFTA.
Czytaj także: UE zwiększa dofinansowanie programu szczepień dla Europy Wschodniej
Premier Kosowa wyraził opinię, że Bałkany Zachodnie mogłyby – zamiast tworzyć nowe niezwiązane z Unią inicjatywy – odnieść więcej korzyści z przekształcenia dotychczasowego modelu współpracy handlowej z UE we współpracę o charakterze Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Jego członkami, oprócz UE, są także Islandia, Norwegia i Liechtenstein.
Co „Małe Schengen” oznacza dla Polski?
Zawarte porozumienia mogą stanowić impuls do dalszego rozwoju gospodarczego Bałkanów Zachodnich. W połączeniu z bliskością geograficzną są to korzystne warunki do intensyfikacji współpracy Polski z tymi krajami.
W ostatnich latach odnotowano tendencję wzrostową polskiego eksportu do Serbii, Macedonii i Albanii. Udział tych krajów w polskim eksporcie jest jednak wciąż niewielki – 0,4 proc. w 2020 r. Największym odbiorcą jest Serbia. Tam w 2020 r. trafiły m.in. silniki spalinowe tłokowe z zapłonem samoczynnym, części i akcesoria samochodów oraz artykuły higieny osobistej.
Utworzenie wspólnego rynku Serbii, Albanii i Macedonii Północnej może sprzyjać zwiększaniu polskiego eksportu do całego Małego Schengen.