Pandemia COVID-19 i trwająca wojna w Ukrainie skłoniły rządy państw Unii Europejskiej do poszukiwania nowych sposobów finansowania potrzeb społecznych. W rezultacie zaczęto korzystać z tzw. funduszy pozabudżetowych.
Chociaż mamy relatywnie niskie zadłużenie publiczne względem innych państw Europy, to polski rząd również sięgnął po te narzędzia. Głównie finansuje je za pośrednictwem PFR oraz BGK. Łącznie wydatki publiczne zrealizowane za pośrednictwem funduszy pozabudżetowych w 2022 r. sięgnęły 324 mld zł.
W poniższej tabeli Polski Instytut Ekonomiczny zaprezentował porównanie skali stosowania instrumentów finansowania pozabudżetowego w Polsce i Niemczech. PIE dodaje, że ze względu na różnice w metodologii naliczania tego zadłużenia w obu krajach, w celach porównawczych prezentuje wartości skumulowane dla Niemiec.
Chcesz być na bieżąco? Zapisz się na nasz codzienny newsletter 300Sekund!
Co istotne, na poziomie międzynarodowym brakuje ewidencji tego typu instytucji i skali kreowanych przez nie zobowiązań. Dlatego zestawienie należy traktować jedynie poglądowo.
Na lata 2022-2026 niemiecki rząd zaplanował wydatki pozabudżetowe w 15 różnych funduszach i programach, często składających się z kolejnych subfunduszy.
6 z nich dotyczy skutków pandemii COVID-19. Pozostałe obejmują następujące obszary: obniżki cen energii (3 programy), ulgi podatkowe (3 programy) i obronność. Pieniądze będą też przeznaczone na podwyżki emerytur, podwyżki pensji, pomoc humanitarną, rozwój technologiczny, walkę ze zmianami klimatycznymi. Co ciekawe, Niemcy planują też wydać środki na zakup pakietu większościowego w koncernie energetycznym Uniper od fińskiego Fortum.
Tylko w 2022 r. wydatki realizowane za pośrednictwem funduszy pozabudżetowych wyniosły w Niemczech 120 mld euro.
Wydatki poza budżetem w innych państwach
Fundusze pozabudżetowe stosują także inne kraje z grupy największych gospodarek UE. Zgodnie z włoskim planem budżetowym opublikowanym pod koniec 2022 r., rząd do 2025 r. będzie miał do dyspozycji 24 fundusze i programy pozabudżetowe, w ramach których realizowane będą wydatki publiczne.
Włochy przeznaczą 6 z nich na ulgi podatkowe, 5 na obniżki cen energii. Po 2 fundusze sfinansują podwyżki emerytur oraz bezpośrednie wsparcie dla najbiedniejszych. Ponadto pojedyncze fundusze będą wydatkowane na bieżącą działalność administracji, fundusz zdrowia, inwestycje infrastrukturalne, wsparcie dla samorządu oraz wsparcie dla szkół (4 obszarów nie sprecyzowano).
Jak fundusze pozabudżetowe wpłyną na gospodarkę?
Fundusze pozabudżetowe stają się coraz ważniejszym narzędziem finansowania potrzeb społecznych w największych gospodarkach UE. Stało się to za sprawą nadzwyczajnych okoliczności, wywołanych kryzysem pandemicznym oraz inwazją Rosji na Ukrainę.
Nie sposób jednak ocenić, czy to dobra wiadomość dla stabilności unijnej gospodarki – zaznacza PIE. To wymagałoby osobnej analizy uwzględniającej m.in. społeczne konsekwencje braku takich mechanizmów.
Wpływ funduszy pozabudżetowych na długoterminową stabilność gospodarczą zależy przede wszystkim od ich wielkości oraz rozłożenia wydatków w czasie. Nie ulega wątpliwości, że ze względu na ich coraz powszechniejsze stosowanie, potrzebne jest stworzenie uniwersalnej metodologii ich kategoryzowania przez Eurostat lub Komisję Europejską, by móc dokonywać wiarygodnych porównań międzynarodowych.