Albania zmaga się z wysokim poziomem korupcji na wszystkich poziomach społecznych, ale kraj ten przyjmuje nowe podejście do walki z tym zjawiskiem. Powołał specjalny organ antykorupcyjny, znany jako Spak.
Spak składa się ze specjalnego wydziału prokuratury, krajowego biura śledczego i specjalnych sądów zwalczających korupcję i przestępczość zorganizowaną. Jego struktura została ustanowiona w ramach albańskiej reformy sądownictwa i przyjęta przez parlament w 2016 r., nadając mu konstytucyjne uprawnienia do walki z korupcją i przestępczością zorganizowaną na najwyższych szczeblach.
Reforma konstytucji i walka z korupcją były kluczowym warunkiem wstępnym do rozpoczęcia przez Albanię rozmów akcesyjnych z UE.
Prokurator generalny Altin Dumani objął urząd dopiero w grudniu 2022 r., ale prace rozpoczęły się jeszcze przed jego nastaniem. Spak w ciągu trzech lat do maja 2023 roku skonfiskował już aktywa i gotówkę o wartości ponad pół miliarda złotych. Przed utworzeniem agencji ścigano niewiele przypadków korupcji, ponieważ oskarżeni mogli uniknąć zarzutów, płacąc łapówkę.
Czytaj też: Rosja kupuje broń od Korei Północnej. Świat ma powody do zmartwień
Spak zajmuje się sprawami dotyczącymi korupcji o wartości przekraczającej 50 000 leków albańskich (2000 PLN) dla spraw dotyczących urzędników państwowych oraz 800 000 leków (35 000 PLN) w przypadku korupcji związanej z zamówieniami publicznymi.
Rzucając wyzwanie możnym
Spak ma już doświadczenie w oskarżaniu wpływowych osób o nadużywanie stanowisk publicznych i korupcję. W ostatnim dochodzeniu, które zakończyło się w sierpniu 2023 r., kilku urzędnikom Ministerstwa Zdrowia, w tym wiceministrowi, postawiono zarzuty domniemanego niewłaściwego wykorzystania około pół miliarda złotych na zakup sprzętu medycznego.
Najgłośniejsze sprawy, w których Spak doprowadził do prawomocnego wyroku, dotyczą byłego prokuratora generalnego Adriatika Llalli, który został skazany na dwa lata więzienia za ukrywanie swojego majątku, oraz byłego ministra spraw wewnętrznych Saimira Tahiriego, który dostał trzy lata i cztery miesiące za przekroczenie uprawnień. Wiele głośnych spraw, w tym byłych burmistrzów, ministrów i wicepremiera, oczekuje obecnie na rozpatrzenie.
Problemy korupcyjne
Albania jest jednym z najbardziej skorumpowanych państw w Europie według Indeksu Postrzegania Korupcji Transparency International, a także jednym z pięciu państw o najgorszych wynikach w Europie, obok Bośni i Hercegowiny, Serbii, Turcji i Ukrainy.
Badania prowadzone od końca lat 90. wskazują, że korupcja jest jednym z pięciu największych problemów, z jakimi borykają się Albańczycy, po bezrobociu, opiece zdrowotnej, bezpieczeństwie i edukacji.
Aby kontynuować walkę z tym długotrwałym problemem, Spak będzie potrzebował stałego wsparcia zarówno na poziomie krajowym, jak i międzynarodowym.
Zobacz: Rosyjska smuta. Prigożyn to nowa odsłona historii powtarzającej się od wieków
Jak wynika z najnowszego raportu rocznego Spak, w 2022 r. przeprowadzono dziesięć wspólnych dochodzeń z innymi krajami europejskimi: sześć z Włochami, ale tylko jedno z Wielką Brytanią, pomimo faktu, że według brytyjskiej Narodowej Agencji ds. Przestępczości (NCA) albańskie gangi są mocno obecne na brytyjskim rynku narkotykowym.
Skala korupcji
Od obywateli często żąda się łapówek za korzystanie z podstawowych usług publicznych. Według większości albańskich respondentów biorących udział w ankietach Transparency International Corruption Perceptions Index, polityka (92 proc.), sądownictwo (81 proc.), opieka zdrowotna (80 proc.), edukacja (70 proc.), policja (58 proc.) i służby cywilne (52 proc.) to sfery usług publicznych, które respondenci uważają za najbardziej skażone korupcją.
Korupcja polityczna może przybierać różne formy, w tym nielegalnego finansowania partii, kupowania głosów, protekcji politycznej, lobbingu i płacenia łapówek za przysługi, takie jak kupowanie miejsca w parlamencie lub kandydowanie na burmistrza z ramienia jednej z głównych partii politycznych.
Po przyznaniu Albanii statusu kraju kandydackiego w 2014 r., UE określiła korupcję jako jeden z pięciu kluczowych obszarów wymagających reform. W latach 2018-2021 wiele państw członkowskich UE, w tym Francja, Niemcy, Dania i Holandia, stanowczo zawetowało rozpoczęcie rozmów akcesyjnych między UE a Albanią ze względu na niezdolność tego kraju do walki z korupcją na najwyższych szczeblach władzy.
Jednak po inwazji Rosji na Ukrainę i niedawnym oskarżeniu przez Spak wielu urzędników państwowych o korupcję i nadużywanie władzy, UE oficjalnie rozpoczęła rozmowy członkowskie z Albanią w lipcu 2022 roku.
Rola USA i Wielkiej Brytanii
Stany Zjednoczone i Wielka Brytania również podjęły działania mające na celu zwrócenie uwagi na korupcję w Albanii. Oba kraje nałożyły sankcje i zakazały wjazdu wielu urzędnikom państwowym wysokiego szczebla, w tym byłemu premierowi i prezydentowi, kilku byłym ministrom, burmistrzom, deputowanym, sędziom i prokuratorom za domniemane działania korupcyjne i podważanie praworządności i demokracji w Albanii – a także wielu biznesmenom.
Polecamy: Mocarstwa zabiegają o Afrykę. Dlaczego kontynent nie powinien opowiadać się po żadnej ze stron
Większość śledczych Spak jest szkolona w Akademii FBI w Quantico w Wirginii. Wielka Brytania gościła szefa Spak, Altina Dumaniego, w Londynie w lipcu 2023 w celu rozszerzenia współpracy z brytyjskim Home Office i Krajową Agencją do spraw Przestępczości. Celem jest prowadzenie wspólnych działań przeciwko zorganizowanym grupom przestępczym i odcięcie ich od skorumpowanych polityków i urzędników państwowych wysokiego szczebla.
Sam Spak nie jest w stanie zwalczyć korupcji, a jeśli Albania poważnie myśli o rozwiązaniu tego problemu, to więcej instytucji publicznych, mediów i obywateli musi dołożyć usilnych starań, aby dostrzec jak bardzo to zjawisko szkodzi przyszłości kraju – w tym wypychając młodych ludzi na emigrację.
Wpływ na migrację
W szczególności partie polityczne muszą zacząć odgrywać bardziej aktywną rolę w zwalczaniu zachowań korupcyjnych w swoich szeregach.
Jeśli Albania naprawdę chce usprawnić swój system społeczny i gospodarczy, zmniejszyć migrację, przyciągnąć więcej inwestycji zagranicznych oraz przyspieszyć proces integracji z UE, musi opracować strategię, która będzie w stanie skutecznie zwalczać korupcję.
Nie ma kraju na świecie, który potrafiłby całkowicie wyplenić ten proceder. Jednak te państwa, które wygrały tę bitwę, były w stanie utrzymać ją pod kontrolą do tego stopnia, że nie podważa ona niezależności i skuteczności instytucji publicznych. I to musi być celem zarówno albańskich polityków, jak i społeczeństwa.
Tłumaczył: Tomasz Krzyżanowski
Tekst został opublikowany w The Conversation i zamieszczony tutaj na podstawie otwartej licencji (Creative Commons license). Przeczytaj oryginalny artykuł.
Inne teksty z The Conversation:
- System pieniężny na wzór sieci wodociągowej. Czyli walka z finansowym analfabetyzmem
- Badanie: Młodzi Polacy mniej skłonni do pomocy Ukraińcom. Ma to związek ze skrajną prawicą
- Dlaczego wakacje są dla ciebie dobre. I to nawet zanim się rozpoczną
- Ogromne odkrycie fosforanów w Norwegii. Może w pełni zaspokoić potrzeby producentów elektryków
- Zamieszki we Francji powtarzają się z przerażającą regularnością. Rozwiązania nie widać
- Po nitce do kłębka. Czyli co łączy pajęczynę i chorobę Alzheimera