Sejm uchwalił w piątek nowelizację ustawy o Sądzie Najwyższym. Przyjęcie tej ustawy ma otworzyć drogę do wypłat z KPO dla Polski.
Sejm uchwalił w piątek nowelizację ustawy o Sądzie Najwyższym. Uchwalona nowelizacja autorstwa PiS ma – według jej twórców – wypełnić kluczowy „kamień milowy” z KPO, czyli warunek dla odblokowania przez Komisję Europejską środków z Krajowego Plany Odbudowy.
Założenia ustawy były negocjowane podczas rozmów ministra ds. UE Szymona Szynkowskiego vel Sęka w Brukseli. Więcej pisaliśmy o tym tutaj.
Nowelizacja z poparciem Sejmu
Za przyjęciem nowelizacji zagłosowało 203 posłów, 52 było przeciw, a 189 osób wstrzymało się od głosu. Wcześniej posłowie zagłosowali za przyjęciem poprawki PiS, która wydłuża vacatio legis ustawy z 14 do 21 dni.
Poparcia nie uzyskało natomiast 14 poprawek opozycji przekształcających główne z zapisów ustawy.
Nowelizacją teraz zajmie się Senat. Następnie ustawa będzie musiała trafić do podpisu prezydenta.
Jeśli prezydent podpisze ustawę, zmiany mają wejść w życie po 21 dniach od ogłoszenia w Dzienniku Ustaw.
Konflikt o praworządność
Założenia ustawy były negocjowane podczas rozmów ministra ds. UE Szymona Szynkowskiego vel Sęka w Brukseli. To dlatego, że Komisja Europejska od dawna zarzuca Polsce, że reforma sądownictwa z 2017 roku podważa niezawisłość sędziów w Polsce.
Rozwiązanie tego problemu było głównym warunkiem, którego nie spełniła do tej pory Polska, aby móc otrzymać środki z Krajowego Planu Odbudowy. KPO to element programu UE mającego wzmocnić gospodarki państw Unii po pandemii. W ramach KPO dla Polski zarezerwowano ok. 58 mld euro. Z tego ponad 23,9 mld euro w formie dotacji i ponad 34,2 mld euro w formie pożyczek.
Chociaż UE zaakceptowała polski KPO w czerwcu 2022 roku, do tej pory nie ruszyły transfery do Polski.
Nowe rozwiązania w SN
Według rozwiązań z nowelizacji przyjętej 13 stycznia przez Sejm, od tej pory sprawy dyscyplinarne i immunitetowe sędziów miałby rozstrzygać Naczelny Sąd Administracyjny. Obecnie zajmuje się tym Izba Odpowiedzialność Zawodowej SN, która zastąpiła utworzoną w ramach reformy z 2017 roku Izbę Dyscyplinarną.
NSA będzie rozstrzygać sprawy dyscyplinarne sędziów SN w pierwszej instancji w 3-osobowym składzie, a w drugiej instancji w składzie 5-osobowym. Z kolei w przypadku sędziów sądów powszechnych i wojskowych NSA będzie sądem dyscyplinarnym w części spraw w pierwszej instancji i we wszystkich sprawach w drugiej instancji. NSA ma przejąć także kompetencje do rozstrzygania tzw. spraw immunitetowych sędziów wszystkich sądów.
Nowela przewiduje też zasadnicze zmiany dotyczące tzw. testu niezawisłości i bezstronności sędziego. Jest to stosunkowo nowa instytucja, która została wprowadzona prezydencką nowelizacją ustawy o Sądzie Najwyższym latem 2022 roku.
Miała ona w założeniu pozwolić na badanie spełnienia przez sędziego wymogów niezawisłości i bezstronności z uwzględnieniem okoliczności towarzyszących jego powołaniu i jego postępowania po powołaniu. To także pokłosie reformy z 2017 roku, która wprowadzała zmiany w Krajowej Radzie Sądownictwa. To organ wybierający osoby, które mogą zostać mianowane sędzią przez prezydenta.
Nowa KRS spotykała się z wieloma zarzutami o upolitycznienie.
Polecamy też: Spór o praworządność z UE: Polska złamie się pod koniec 2022 lub w 2023
Obecnie możliwość takich testów przewidziano wobec wszystkich sędziów. Zgodnie z obowiązującymi przepisami wniosek o taki test może złożyć strona postępowania prowadzonego przez danego sędziego.
Natomiast zgodnie z uchwalonymi w piątek zmianami test bezstronności sędziego będzie mogła zainicjować nie tylko strona postępowania, ale także sam sąd. Nowela uzupełnia także możliwość badania podczas „testu” wymogów niezawisłości i bezstronności o przesłankę ustanowienia sądu „na podstawie ustawy”.
Nowelizacja zakłada także wyłącznie odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów za badanie, w ramach wszelkich procedur, spełnienia przez innego sędziego wymogów niezawisłości, bezstronności i ustanowienia go na podstawie ustawy. Oznacza to, że sędziowie nie będą ponosić odpowiedzialności dyscyplinarnej za to, że chcą ustalić, czy inny sędzia został powołany do orzekania zgodnie z prawem.