W optymistycznym scenariuszu zmian klimatu, w 2100 roku Żywiecczyzna będzie tak ciepła jak północne Włochy czy Grecja. Fajnie? Niestety nie. To oznacza, że region jest narażony na deficyty wody, których nie uda się łatwo uzupełnić. Chyba, że działania adaptacyjne zaczniemy już dzisiaj.
Raport „Zmiany klimatu a zasoby wody na Żywiecczyźnie” analizuje trzy scenariusze wzrostu temperatury i jego wpływu na region. W optymistycznym wariancie globalnego wzrostu temperatury, ograniczonego do 2 stopni Celsjusza, średnia roczna temperatura w tym miejscu wyniesie ok. 15°C. Inaczej mówiąc, klimat regionu może zbliżyć się do tego, który panuje na północy Włoch czy w północnej Grecji.
Jednak w efekcie zmian klimatu nieuchronnie zmieniają się także zasoby wodne. W Żywiecczyźnie zmniejszy się grubość pokrywy śnieżnej – w szczytowych partiach zmniejszy się o 60 cm. Natomiast przeplatające się susze i powodzie utrudnią odbudowę i zachowanie zasobów wody.
Co gorsza, obecne trendy wskazują, że do końca wieku globalna temperatura wzrośnie o więcej stopni niż 2, a zatem i w regionie wzrośnie w większym stopniu. W efekcie będzie on o wiele bardziej narażony na skutki kryzysu klimatycznego, w tym zwłaszcza niedobór wody.
Zmiany klimatu na Żywiecczyźnie a zasoby wody
Od 1966 roku średnia roczna temperatura powietrza na Żywiecczyźnie rosła w tempie ponad 3,5°C/100 lat. Jeżeli ten trend się utrzyma, to po 2090 roku wyniesie ona wspomniane 14-15°C.
Wyższa temperatura przekłada się jednak na obieg wody, w tym na zasilanie zasobów wodnych i bilans wodny. Problemy te pogłębią wzajemnie przeplatające się susze i wezbrania, opady nawalne, bezśnieżne zimy i fale upałów.
“Coraz częstsze gwałtowne zjawiska meteorologiczne wywołane zmianami klimatu – ulewne deszcze przeplatające się z okresami suszy – utrudnią odbudowę i zachowanie zasobów wodnych na terenach górskich, takich jak Żywiecczyzna. Strome stoki, mało przepuszczalne gleby i uszczelnione tereny zurbanizowane oraz coraz większy udział opadów deszczu zimą sprawiają, że woda odpływa z Kotliny Żywieckiej w tempie 4-krotnie szybszym niż średnia dla Polski” – powiedziała dr Małgorzata Stolarska z Wind-Hydro, kierująca zespołem naukowców, którzy opracowali raport.
Zasoby, które trudno odbudować
Zmiany klimatu będą wszechstronnie wpływać na zasoby wody w regionie. Zmniejszanie się zasobów wodnych będzie procesem trudnym do odwrócenia. Kryzys wodny pogłębia zarówno działalność człowieka, jak i specyfika geograficzna i geologiczna regionu (strome stoki, słabo przepuszczalne gleby).
Czytaj również: Jak wysycha Polska i jak to zatrzymać? W dzień walki z pustynnieniem i suszą pytamy o to eksperta IMGW
Przeważają tu też okresy z niedoborem opadów, co długofalowo zahamuje naturalną odbudowę zasobów wodnych. Do tego, około 43 proc. gleb użytkowanych rolniczo słabo zatrzymuje wodę. W przyszłości zwiększy to ich podatność na suszę rolniczą. Jak podaje raport już dzisiaj, region Żywiecczyzny odnotowuje dotkliwe susze hydrologiczne nawet dwa razy do roku.
Innym czynnikiem przyrodniczym, który pogłębia problem, są monokulturowe lasy świerkowe. Charakteryzują się grubą warstwą igliwia oraz skąpym poszyciem leśnym, a w efekcie również utrudniają zatrzymywanie wody. Jednocześnie, obumieranie lasów przyspiesza odpływ opadów, zwłaszcza na stokach wzniesień – diagnozuje raport.
Intensywna urbanizacja potęguje kryzys wodny
Badanie wskazuje też, że rozwój miast w regionie to kolejny czynnik, który utrudni odbudowę kurczących się zasobów wody.
Obszar powierzchni nieprzepuszczalnych na Żywiecczyźnie zwiększa się w tempie ponad 1 km² na rok. W konsekwencji, w ciągu niespełna 28 lat powierzchnia zabudowy zwiększyła się tu o prawie 30 km². Intensyfikacja zabudowy i stały wzrost powierzchni uszczelnionych ogranicza natomiast przepuszczanie wód opadowych, potęgując zjawisko suszy. Z drugiej strony może przyczynić się do zagrożenia występowania miejskich powodzi błyskawicznych.
Problem pogłębia też niewystarczająca infrastruktura wodociągowa w niektórych gminach. Wymusza tym samym korzystanie z indywidualnych ujęć wody. Długotrwałe deficyty opadów, którymi region będzie zagrożony w przyszłości, mogą utrudnić zaopatrzenie w wodę na tych obszarach.
Jak przeciwdziałać kryzysowi?
Aby powstrzymać te groźne trendy, najlepsze są działania adaptacyjne już dzisiaj. By skutecznie je chronić, konieczna jest szeroka współpraca instytucji publicznych, samorządów, przedsiębiorstw oraz organizacji pozarządowych. Niezbędna jest również współpraca mieszkańców.
Autorzy raportu rekomendują podnoszenie świadomości dotyczącej retencji wody, zrównoważone korzystanie z jej zasobów, inwestycje w infrastrukturę retencyjną oraz optymalizację wykorzystania wody w procesach produkcyjnych.
Równie ważne jest zwiększanie udziału powierzchni przepuszczalnych w tkance miejskiej oraz zalesianie.
O raporcie
Raport „Zmiany klimatu a zasoby wody na Żywiecczyźnie” przygotowano na zlecenie Koalicji „Dbamy o wodę” założonej przez Żywiec Zdrój i Grupę Żywiec. Autorami są naukowcy z firmy Wind Hydro, specjalizującej się w analizach hydrologicznych i klimatycznych.
Raport bazuje na dostępnych danych meteorologicznych, klimatycznych, geologicznych i hydrologicznych. Analizy warunków klimatycznych regionu oparto o dane ze stacji IMGW-PIB w Bielsku-Białej (Aleksandrowice), położonej na granicy Żywiecczyzny. Stacja ta zawiera najlepsze dane meteorologiczne dla tego obszaru. Wykorzystano je zarówno do diagnozy obecnych trendów zmian klimatu, jak i oczekiwanych zmian w przyszłości.
Modelowanie zmian klimatu oparto o scenariusze wpływu emisji gazów cieplarnianych (tzw. scenariusze RCP – representative concentration pathways), zaakceptowane przez Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu. Ze względu na swoje walory naukowe raport otrzymał patronat Wód Polskich oraz Centrum UNEP/GRID-Warszawa, organizacji afiliowanej przy ONZ.
Koalicja „Dbamy o Wodę” to inicjatywa na rzecz partnerstwa podmiotów publicznych, prywatnych oraz pozarządowych, zjednoczonych by chronić zasoby wodne. Założycielami Koalicji są firmy działające w regionie – Żywiec Zdrój i Grupa Żywiec. Koalicję tworzą aktualnie te dwie organizacje oraz partnerzy Centrum UNEP/GRID-Warszawa i Żywiecka Fundacja Rozwoju.