Tylko 8,1 proc. dzieci przedsiębiorców chce prowadzić firmy stworzone przez rodziców. Inne kraje rozwiązały ten problem pozwalając przedsiębiorcom tworzyć fundacje rodzinne. W tym samym kierunku chce iść Polska – pisze w felietonie dla 300Gospodarki Jan Sarnowski, wiceminister finansów.
W Polsce, blisko 830 tys. firm deklaruje się, jako firmy rodzinne. Te firmy generują przychód o łącznej wartości 322 mld zł w skali roku, a tym samym ich wkład w budowę PKB kształtuje się na poziomie ok. 18 proc. Oznacza to, że prawie co piąta wypracowana w Polsce złotówka jest wynikiem działalności firmy rodzinnej.
Firma rodzinna, jej pozycja na rynku oraz zaufanie, jakim się cieszy, często stanowi dorobek pracy wielu pokoleń. Paradoksem jest, że właśnie przechodzenie firmy na kolejną generację, jest dla rodzinnego biznesu bardzo niebezpiecznym momentem.
Śmierć wspólnika stanowi dla firm rodzinnych nie mniejsze zagrożenie niż konkurencja czy wahania koniunktury. Przerwanie ciągłości zarządzania, brak osób, które chciałyby przejąć odpowiedzialność za biznes, czy konflikt między właścicielami mogą oznaczać fiasko przedsięwzięcia, na którego sukces pracowały pokolenia.
Zarząd sukcesyjny
Ważnym krokiem w kierunku ochrony firm rodzinnych była wprowadzona w 2018 r. ustawa o zarządzie sukcesyjnym. Przed tą datą tragiczny wypadek czy śmierć przedsiębiorcy, mogły skutkować trudnymi do zarządzenia problemami a nawet rozpadem firmy.
Nawet wbrew woli spadkobierców, takie zdarzenie mogło doprowadzić np. do wygaśnięcia umów z pracownikami i kontrahentami, a w efekcie do zakończenia działalności firmy. Teraz nie ma już takiego zagrożenia. Umożliwienie powołania zarządcy sukcesyjnego otworzyło ścieżkę do zabezpieczenia potencjału firmy, aż do momentu podjęcia przez spadkobierców decyzji o tym, czy chcą dalej prowadzić biznes.
Zarząd sukcesyjny nie chroni jednak firmy przed sytuacją, gdy brakuje w niej następcy. Nie jest to sytuacja odosobniona. Dzieci często wybierają inną ścieżkę kariery niż ich rodzice. Mają inne pasje i zainteresowania.
Potwierdzają to dane Instytutu Biznesu Rodzinnego. Wynika z nich, że w perspektywie najbliższych 5 lat w ręce kolejnej generacji przejdzie ok. 57 proc. firm rodzinnych. Przy czym tylko 8,1 proc. następców przedsiębiorców deklaruje chęć poprowadzenia firmy stworzonej przez rodziców.
Oznacza to, że w ciągu kilku lat znaczna część firm rodzinnych może przejść w obce ręce, tracąc w ten sposób szczególną, tworzoną przez lata więź pomiędzy biznesem a jego właścicielami.
Obecnie właściciele decydują się np. darować lub przekazać firmę wybranej osobie lub osobom. To tylko półśrodek, ponieważ wprawdzie zapewnia sukcesję w drugim pokoleniu, ale nie rozwiązuje problemu dziedziczenia firmy raz na zawsze.
Co więcej, założyciel firmy nie ma wpływu na dalsze losy przedsiębiorstwa i zgromadzonego majątku. Ponadto w spółkach osobowych zmiana wspólnika jest możliwa tylko wtedy, gdy przewiduje to umowa spółki i wspólnicy wyrażą zgodę na nowego wspólnika. To może utrudnić sukcesję.
Innym rozwiązaniem są struktury holdingowe, ale ich budowa jest skomplikowana, a utrzymanie kosztowne, przez co są one niedostępne dla większości zainteresowanych.
Inne kraje rozwiązały ten problem pozwalając przedsiębiorcom tworzyć fundacje rodzinne. W tym samym kierunku chce iść Polska.
Fundacje rodzinne rozwiązaniem
Fundacja rodzinna z jednej strony umożliwi zachowanie biznesu w majątku rodzinnym, a z drugiej uchroni go przed wstrząsem związanym ze zmianą właściciela i ułatwi powierzenie zarządzania nim profesjonalistom. Osobom, które mają do tego najlepsze predyspozycje, które wybierze właściciel firmy, czyli fundator.
Fundacje rodzinne są sprawdzoną odpowiedzią na przedstawione problemy związane z sukcesją. Tego typu instytucje od wielu lat działają m.in. w Austrii, Holandii, Niemczech, Szwajcarii czy Szwecji.
Zadaniem fundacji rodzinnych w Polsce będzie realizacja celów wskazanych przez fundatora w oparciu o posiadany majątek. Fundator będzie miał także dużą swobodę w określaniu zasad zarządzania fundacją.
Fundacja pozwoli chronić i zarządzać majątkiem zgodnie z wolą fundatora. Będzie narzędziem, które zapewni jego firmie sprawne zarządzanie, bez wstrząsów związanych z sukcesją. Skorzysta na tym także otoczenie gospodarcze. Skorzysta również sam przedsiębiorca, bo fundacja pozwoli mu zabezpieczyć środki dla wskazanych beneficjentów np.: pokrywać koszty utrzymania czy edukacji jego dzieci i wnuków.
Jak będzie działać fundacja rodzinna?
Utworzenie fundacji będzie możliwe poprzez sporządzenie u notariusza aktu założycielskiego albo testamentu. Fundacja rodzinna będzie osobą prawną z siedzibą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Najważniejsze kwestie związane z jej funkcjonowaniem, fundator będzie mógł zawrzeć w statucie.
Fundacja będzie mogła zostać wyposażona w szeroko rozumiany majątek, w rozumieniu Kodeksu cywilnego, np. w pieniądze, papiery wartościowe, rzeczy ruchome i nieruchomości, udziały czy akcje.
Krąg beneficjentów będzie samodzielnie ustalał fundator. Będą to mogły być osoby fizyczne, np. członkowie rodziny przedsiębiorcy, którym chce on zabezpieczyć przyszłość. Mogą to być również organizacje pożytku publicznego, z których misją fundator czuje się szczególnie związany.
Kwestie podatkowe
Celem projektu jest rozwiązanie problemu sukcesji firm rodzinnych. Mamy świadomość, że kwestie podatkowe są istotnym czynnikiem przy podejmowaniu biznesowych decyzji. Dlatego zależy nam na tym, żeby z założeniem fundacji rodzinnej nie wiązały się dla przedsiębiorcy żadne negatywne konsekwencje podatkowe. Przeciwnie, zakładamy, że opodatkowanie wypłacanych przez fundację środków będzie korzystało z pewnych udogodnień.
Majątek wniesiony do fundacji przez fundatora, przeznaczony na realizację jej celów, nie będzie przychodem w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (CIT). Wniesienie mienia do fundacji rodzinnej przez fundatora nie będzie się więc wiązało z obciążeniami podatkowymi.
Działalność operacyjna fundacji rodzinnej będzie opodatkowana na zasadach ogólnych. Co istotne, dochody fundatora oraz beneficjenta z tzw. grupy zerowej otrzymane z fundacji rodzinnej, nie będą podlegały opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych (PIT).
Podobnie sytuacja będzie wyglądać w przypadku likwidacji fundacji. Nabyte w jej efekcie świadczenia czy mienie będą podlegać opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn.
Oczywiście osoby najbliższe fundatorowi (małżonek, zstępni, wstępni, pasierb, rodzeństwo, ojczym i macocha), będą zwolnieni z podatku, jeżeli przedmiotem świadczenia będzie mienie wniesione do fundacji przez fundatora.
Pozostali nabywcy świadczeń zapłacą podatek w wysokości 19 proc. podstawy opodatkowania.
Europejskie wzorce
Ministerstwo Finansów chce przede wszystkim zapewnić bezpieczeństwo stosowania tego rozwiązania, tak by z jednej strony uniknąć wykorzystywania fundacji przez nieuczciwych podatników, a zarazem by nie komplikować systemu podatkowego regulacjami antyabuzywnymi.
Niemniej jesteśmy świadomi, że polska regulacja fundacji rodzinnej będzie musiała konkurować ze swymi odpowiednikami w innych krajach. Dla zapewnienia fundacji efektywności, konieczne jest jej ukształtowanie w sposób, który nie będzie odbiegał od europejskiego wzorców, biorąc jednocześnie pod uwagę uwarunkowania charakterystyczne dla Polski. Dotyczy to również zasad opodatkowania fundacji rodzinnej.
Dlatego szczególnie zależy nam na udziale w procesie konsultacji projektu, jak najszerszego grona firm rodzinnych i zrzeszających je organizacji.
Chcemy wspólnie z rynkiem wypracować takie rozwiązanie, które umożliwi ochronę biznesowego dorobku firmy rodzinnej i skutecznie zabezpieczy go dla dobra przyszłych pokoleń.
Autor: Jan Sarnowski. Śródtytuły i tytuł tekstu pochodzą od redakcji.
Ustawa o fundacjach rodzinnych jest przygotowywana przez Ministerstwo Finansów. Obecnie razem z Ministerstwem Rozwoju Pracy i Technologii MF rozpoczyna konsultacje zewnętrzne. MF chce, aby prace parlamentarne nad tym rozwiązaniem skończyły się jeszcze w tym roku.