Jak rozmawiać o wojnie z uchodźcami? Wywiad z psycholożką międzykulturową

Amelia Suchcicka

15-03-2022

Do Polski od 24 lutego przyjechało już 1,7 miliona osób z Ukrainy. Polki i Polacy otworzyli przed nimi swoje domy – trwa wielkie pomaganie, często na własną rękę, a więc bez wsparcia instytucji, które mają w tym doświadczenie. O tym, jak rozmawiać z osobami przyjeżdżającymi z Ukrainy, a jak mówić o wojnie w pracy porozmawialiśmy z Kingą Białek, psycholożką i trenerką międzykulturową, która od lat współpracuje z Ukrainkami i Ukraińcami.

Specjalistka uważa, że zwykła rozmowa może być jednym ze sposobów wsparcia – Pierwszą, najważniejszą rzeczą jest nieunikanie tematu wojny, jeśli osoba uchodźcza chce się przed nami otworzyć. Udawanie, że się nic nie dzieje, nie jest postawą wspierającą – mówi – Warto jednak zaznaczyć, że jeśli nie jesteśmy w stanie takiej rozmowy przeprowadzić, to można postawić granicę i powiedzieć, że jest to dla nas za trudne – podkreśla.

Specjalistka wymienia też kilka zachowań, które mogą okazać się bolesne.

– Nie wolno dawać fałszywych obietnic, czyli obiecywać pomocy, której nie jesteśmy w stanie dać. Jest to postawa bardzo krzywdząca. Nie należy też krytykować lub dawać tak zwanych „dobrych rad”. Pomocne może się natomiast okazać po prostu wysłuchanie w sposób empatyczny i współczujący, a także poznanie potrzeb danej osoby i ewentualne odpowiedzenie na tę potrzebę – zaznacza Białek.

Osoby, które przyjmą do siebie uchodźców z Ukrainy mogą się spodziewać z ich strony różnych rodzajów reakcji na sytuację, w której się znaleźli. Według psycholożki istnieją różne style na radzenie sobie z trudnościami związanymi z ucieczką ze swojego kraju.

– Są osoby, które będą chciały opowiedzieć o swoich przeżyciach. Jedne będą mówić o swoich doświadczeniach emocjonalnie, na przykład będą wściekłe i będą potrzebowały, aby ktoś wysłuchał ich gniewu, inne mogą płakać, być w rozpaczy i nie być w stanie niczego opowiedzieć. Trzecia strategia nazywana jest zamrożeniem emocjonalnym. Osoby z tego typu reakcją nie są w stanie w ogóle mówić o swoich emocjach i skupiają się na działaniu. Będą organizować pomoc, zbierać fundusze i tak dalej. Bedą w stanie podwyższonej aktywności, która jest na dłuższą metę bardzo wypalająca – mówi.

Jak rozmawiać o wojnie w pracy?

Silne reakcje na wojnę mogą dotyczyć nie tylko osób uciekających z kraju. Jeszcze przed inwazją Rosji na Ukrainę w Polsce mieszkało około miliona obywateli Ukrainy. Kilkadziesiąt tysięcy z nich mieszka i pracuje w Polsce od lat. Na koniec 2020 roku w sumie 532,5 tys. osób pochodzących z Ukrainy było zarejestrowanych w ZUS. Warto się zastanowić, jak rozmawiać na temat wojny w pracy, szczególnie, jeśli w zespole są osoby z Ukrainy.

Kinga Białek uważa, że wojna stała się już tematem na tyle wszechobecnym w naszym kraju, że nie powinno się go unikać także w pracy. Nie każdy jednak wie, jak do tego podejść.

– Rozmawianie na te tematy w pracy jest szczególnie trudne z uwagi na to, że występuje zależność zawodowa – mówi psycholożka. – Jednak managerowie powinni rozpocząć taką rozmowę ze swoim zespołem. Mogą zapytać, jak się czują pracownicy. Można także zorganizować pracowniczą akcje pomocową. Z psychologii wiadomo, że szczera pomoc jest również terapeutyczna dla osób pomagających – ma dobry wpływ na nasze ciało i psychikę – dodaje.

Na pytanie, jak reagować, jeśli ktoś podczas rozmowy zacznie płakać, specjalistka odpowiada, że należy takiej osobie dać przestrzeń na przeżywane emocje, nawet w pracy.

– Dobry manager będzie miał na uwadze, że pracownicy mogą być w tym czasie bardzo przeciążeni – mówi. – Jeśli podczas spotkania służbowego ktoś się rozpłacze, to należy dać tej osobie chwilę dla siebie. Pozwolić jej wyjść, czy w przypadku spotkania online wyłączyć mikrofon i kamerę. Należy pozwolić na niepełne uczestnictwo w spotkaniu. Kiedy system poznawczy jest przeciążony, nie można wymagać nieustannego uczestnictwa – zaznacza.

Białek dodaje, że na płacz można też zareagować empatycznie, odzwierciedlić uczucia drugiej osoby i wyrazić współczucie.

Psycholożka zwraca też uwagę, że należy przygotować się na to, że do Polski z biegiem czasu będą przybywały osoby z Ukrainy w coraz gorszej kondycji psychicznej.

– Niestety, wojna ma tę specyfikę, że kiedy dzieje się bliżej nas, to wtedy też nas dotyczy, a będzie nas dotyczyć jeszcze bardziej. Obecna sytuacja to dopiero początek – mówi. Osoby, które już są w Polsce niekoniecznie mają traumę lub nie są obciążone zespołem stresu pourazowego (PTSD). Te osoby w większości mogły jeszcze nie doświadczyć okrucieństwa wojny. Jednak w niedalekiej perspektywie zaczną przyjeżdzać do nas osoby, które już będą dotknięte PTSD, a jest to syndrom bardzo trudny w funkcjonowaniu. Dziś nie ma pewnie wielu osób w Polsce, które potrzebują pomocy psycho- traumatologa, ale to się niestety na pewno zmieni w niedalekiej perspektywie. Na tym etapie wiele osób może już potrzebować pomocy psychoterapeuty.

Różnice i podobieństwa kulturowe Polski i Ukrainy

W kontakcie z osobami z innych kręgów kulturowych mogą się pojawić nieporozumienia wynikające z różnic kulturowych, nawet w przypadku krajów tak sobie bliskich jak Polska i Ukraina. Warto mieć tego świadomość, kiedy przyjmuje się osoby uchodźcze, żeby uniknąć przypadkowego niezrozumienia.

Pierwszą barierą kulturową jest język, który ma wpływ na zachowania kulturowe. Specjalistka podaje przykład polskiej normy, która zakłada, że do osoby obcej lub starszej zwracamy się formą „Pan/Pani”. Natomiast w Ukrainie taka forma grzecznościowa w ogóle nie występuje.

W sposobie komunikacji istnieją jednak też zbieżności, na przykład używanie mowy wysokokontekstowej, czyli niebezpośredni sposób formułowania i wyrażania myśli. – Obie kultury świetnie wyszukują drugie dno z wypowiedzi drugiej osoby. Bardzo to ułatwi komunikację między nami – mówi Białek.

– Z mojej zawodowej perspektywy różnice kulturowe pomiędzy konkretnymi krajami są niezwykle ważne. Porozumienie międzykulturowe jest możliwe, ale należy być świadomym różnic – dodaje i mówi, że innym z obszarów różnic może być podejście do hierarchii i równości. – Polska kultura jest dość hierarchiczna, ale w kulturze ukraińskiej hierarchiczność jest intensywniejsza. Kultury hierarchiczne to takie, w których wielką rolę odgrywa status społeczny, funkcja społeczna, role płciowe, wiek lub zawód – mówi psycholożka.

Podaje przykład zasłyszanego spostrzeżenia osób z Ukrainy mieszkających w Polsce, że w komunikacji miejskiej nie ustępuje się miejsca osobom starszym.

– A przecież w Polsce jest taka norma, która zakłada ustępowanie seniorom miejsca. Może jednak dzieje się to rzadziej niż w Ukrainie lub ta norma ma mniejsze znaczenie. Pojawiają się więc stereotypy, które wynikają z niezrozumienia większej równości w kulturze polskiej – tłumaczy specjalistka.

Natomiast w kulturze pracy Polskę i Ukrainę łączy podobna postawa łączenia obowiązków z budowaniem relacji międzyludzkich. – Zarówno w Polsce, jak i w Ukrainie oprócz wykonywania formalnych obowiązków ważne jest tworzenie relacji w pracy. Jest czas na pracę, ale też moment na rozmowę o rzeczach prywatnych. To jest zdecydowanie coś co nas zbliża do siebie i na tej podstawie możemy zbudować dobrą współpracę – mówi Białek.

Jednocześnie należy zaznaczyć, że porównywanie kultur może się odbywać tylko na poziomie uogólnień.

– przywoływane przeze mnie przykłady są związane z porównywaniem głównych nurtów kulturowych Polski i Ukrainy i odzwierciedlają charakter większości, ale nie całego społeczeństwa – podsumowuje psycholożka.

Czytaj też:

Chcesz pomóc Ukrainie i uchodźcom? Tutaj publikujemy krótką listę organizacji, gdzie można wpłacić pieniądze, zanieść rzeczy do zbiórki lub zadeklarować przyjęcie uchodźców: Jak pomóc Ukrainie? Lista zweryfikowanych zbiórek i organizacji pomocy humanitarnej

Przygotowaliśmy także poręczną, skrótową infografikę przedstawiającą różne formy pomocy oraz zweryfikowane organizacje pomocowe i zbiórki (angielska wersja poniższej infografiki jest dostępna pod tym linkiem).