Do końca kwietnia polski rząd musi przesłać Krajowy Plan Odbudowy (KPO) do Komisji Europejskiej. Plan, wskutek którego Polska może otrzymać z UE około 250 mld złotych, powstawał w rządzie bez udziału zewnętrznych organizacji i ekspertów. Tymczasem mają one wiele propozycji i uwag do projektu.
Zakończyły się trwające od 22 marca konsultacje KPO. Była to otwarta dla wszystkich platforma do wypowiedzenia się na temat planów przedstawionych przez rząd. Wzięli w nich udział reprezentanci organizacji społecznych, aktywiści, naukowcy, ekolodzy, a także przedstawiciele biznesu.
Gra toczy się o – jak pisze Fundacja Promocji Pojazdów Elektrycznych (FPPE) – “jeden z najważniejszych dokumentów rządowych ostatniej dekady”.
Na realizację KPO Polska może otrzymać 23 mld euro dotacji i 34 mld euro w pożyczkach. To niemal 250 mld zł. Czy je otrzymamy, zależy jednak od treści Krajowego Planu Odbudowy.
Wspólnota stawia na zielony impuls dla gospodarki. Dlatego plan musi być zgodny z założeniami Europejskiego Zielonego Ładu. Musi też spełniać szereg wymogów, w tym przeznaczenia minimum 37 proc. środków na cele klimatyczne. Projekty nie mogą też szkodzić środowisku.
Zdaniem organizacji pozarządowych i polskich think tanków, obecny projekt wymaga zmian.
1. Ponad głowami ludzi
Organizacje boją się, że fundusze mogą zostać wykorzystane do wsparcia niskiej jakości projektów, które powstaną ponad głowami społeczeństwa.
“Konsultacje KPO odbywają się na ostatnią chwilę. W przeciwieństwie do innych krajów europejskich, w których rządowe zespoły robocze miesiącami pracowały ze wsparciem organizacji pozarządowych, w Polsce konsultacje mają charakter krótkiego wysłuchania – uczestnicy mają do dyspozycji od 3 do 5 minut” – pisze FPPE.
Tymczasem Mirosław Proppé, prezes WWF Polska, zauważa, że to “aktywność i współpraca organizacji ekologicznych, społecznych i pracodawców, wspólnie występujących do rządu o włączenie do prac nad KPO, rozpoczęły dialog nad programem”.
2. Stare sposoby na nowe problemy
Jak powiedziała z kolei Joanna Maćkowiak-Pandera, prezes polskiego think tanku energetycznego Forum Energii, “priorytety dotyczące energetyki, klimatu mobilności są poprawnie zdefiniowane, a wymienione działania wpisują się w rozwiązanie kluczowych wyzwań Polski”.
Jednak według ekspertki rządowym planom brakuje transparentnych struktur do wdrażania KPO.
“Fundusz Odbudowy to dodatkowe pieniądze do zagospodarowania, które zostaną wrzucone na starą machinę administracyjną” – pisze prezes Forum Energii.
Grozi to zmarnowaniem ogromnych, ale płynących krótko i wartkim strumieniem środków unijnych. Brak też narzędzia monitorowania KPO, które zdawałoby cyklicznie sprawę z wdrażania planu.
3. Są pieniądze, nie ma reform
KPO ma wesprzeć wyjście z kryzysu gospodarczego po pandemii Covid19, ale też przyspieszyć zieloną i cyfrową transformację gospodarki. Przedsiębiorcy, samorządy i organizacje pozarządowe domagali się, by plan objął też reformy, które ułatwią rozwój odnawialnych źródeł energii.
“Główny nacisk kładziono przy tym na reformy: usunięcie barier regulacyjnych, wprowadzenie brakujących regulacji rynkowych, wdrożenie unijnych przepisów nadających określone prawa prosumentom i społecznościom energetycznym” – mówi Izabela Zygmunt, ekspertka ds. klimatu z organizacji Polska Zielona Sieć.
„Zarys reform to obecnie najsłabszy element KPO, który jak w soczewce pokazuje słabość instytucjonalną naszego państwa w zakresie planowania transformacji energetycznej. Reformy, żeby były skuteczne, powinny być wypracowane wspólnie z interesariuszami” – pisze Maćkowiak-Pandera.
4. Nie ten klimat
Projekty oraz inwestycje w ramach KPO muszą być zgodne z unijnym celem redukcji emisji gazów cieplarnianych o 55 proc. do 2030 roku. Muszą też przyczyniać się do osiągnięcia przez UE neutralności klimatycznej przed połową wieku.
“Niestety, w obecnej formie KPO opiera się na dokumentach strategicznych, które są nieaktualne, ich aktualizacji nie przewidziano, a planowane reformy i inwestycje nie odpowiadają na wyzwania dzisiejszych czasów. Brakuje podstawowego wskaźnika realizacji KPO, pokazującego jaką redukcję emisji chcemy osiągnąć” – powiedział prof. Zbigniew Karaczun, ekspert Koalicji Klimatycznej.
Organizacje ekologiczne zwracają też uwagę, że w KPO nie powinno być miejsca na wsparcie inwestycji związanych z paliwami kopalnymi. Tymczasem, wskazują organizacje, KPO przewiduje np. inwestycje w infrastrukturę gazową i zakup gazowych pojazdów.
“Diametralnych zmian w Krajowym Planie Odbudowy wymaga podejście do klimatu: muszą zostać zawarte w nim konkretne cele redukcji emisji spójne z Porozumieniem paryskim i zakładające całkowite odejście od węgla do 2030 roku” – pisze z kolei Fundacja WWF Polska.
5. Potknięcia w drodze ku zielonej mobilności
“KPO w zakresie mobilności to dokument dobrze diagnozujący problemy i proponujący słabe odpowiedzi” – tak Fundacja Promocji Pojazdów Elektrycznych komentuje komponent „Zielona, inteligentna mobilność”.
Na ten cel ma zostać przeznaczone 6,1 miliarda euro z grantów unijnych. To niewiele mniej niż „najdroższy” komponent – „Zielona Energia i zmniejszenie energochłonności”, na którą zaplanowano 6,3 miliarda euro.
FPPE proponuje rozwijać infrastrukturę do ładowania pojazdów elektrycznych, zakupić na masową skalę zeroemisyjne pojazdy dla transportu publicznego w miastach. Chce też rozwijać innowacyjność polskiej gospodarki poprzez wsparcie rozwoju szeroko stosowanych technologii konwersji pojazdów spalinowych na elektryczne.
“Apelujemy o wykreślenie z Programu zadań związanych z budową dróg i obwodnic. Nie kwestionujemy zasadności modernizacji infrastruktury drogowej, jednak naszym zdaniem KPO nie jest instrumentem, który powinien służyć do nadrabiania lat zaniechań w tej kwestii” – pisze organizacja.
W KPO dla zielonej mobilności brakuje też rozwoju infrastruktury rowerowej.
“Polskie miasta nie posiadają spójnych systemów tras rowerowych, co nie pozwala na pełny rozwój potencjału w zakresie transportu rowerowego będącego w pełni zeroemisyjnym środkiem transportu” – powiedział Hubert Barański, aktywista rowerowy z Polskiej Federacji Rowerowej.
Szansa jedyna w swoim rodzaju
“Na koniec apeluję o najważniejsze – myślenie o konsekwencjach naszych decyzji. Mamy jedną planetę trawioną katastrofą klimatyczną i nie mamy czasu. Trzeba odważnych i mądrych zmian w KPO, który powinien być ważnym rozdziałem w osiągnięciu neutralności klimatycznej w Polsce. Wykorzystajmy tę szansę” – powiedział Hubert Różyk z FPPE.
Jak podkreśla Joanna Maćkowiak-Pandera z Forum Energii, fundusz KPO jest na kredyt.
“Inwestycje, które w nim zaplanujemy, muszą służyć przyszłym pokoleniom – naszym dzieciom, ponieważ my i one będziemy je spłacać do 2057 roku” – pisze.
O tym, na co dokładnie zostaną przeznaczone środki z funduszu UE służącego systemowym zmianom po pandemii zdecyduje ostatecznie rząd.
Czas na przekazanie KPO Komisji Europejskiej mamy do końca kwietnia. Ta z kolei będzie miała dwa miesiące na zaakceptowanie planu. Pieniądze będą mogły zacząć płynąć do Polski dopiero po zgodzie KE ws. KPO i ratyfikacji funduszu odbudowy przez wszystkie państwa członkowskie. Inwestycje w ramach KPO mają się zakończyć do 2026 roku.