Rynek NFT został wyceniony w 2021 roku na 40 mld dolarów, a najdroższe dzieło sztuki w tej technologii zostało sprzedane za 29 mln dol. Prof. Stefan Dziembowski, lider grupy roboczej, IDEAS NCBR, tłumaczy, co to jest NFT i dlaczego stało się tak popularne.
Co to jest i co oznacza NFT?
NFT to skrót od angielskiego terminu non-fungible token, co można przetłumaczyć na język polski jako niewymienialny żeton. Jest to wirtualny obiekt zapisywany zwykle na blockchainie. Od innych dóbr cyfrowych, w rodzaju np. kryptowaluty Bitcoin, różni go to, że każdy żeton NFT jest unikalny, tj. jest indywidualnie oznaczony – tłumaczy prof. Stefan Dziembowski.
Moda na NFT zaczęła się kilka lat temu. Początkowo przybierała ona formę zabawy, czego dobrym przykładem są tzw. CryptoKitties — wirtualne koty, które można hodować i rozmnażać (jak przystało na NFT: każdy kot jest unikalny!). Oczywiście w praktyce każdy krypto-kot jest tylko ciągiem bitów na blockchainie Ethereum i kotem staje się tylko w ludzkiej wyobraźni. Podobnie jest właściwie w każdym innym przypadku NFT: cyfrowa informacja zapisana na blockchainie nabiera znaczenia, gdy dostatecznie dużo ludzi wierzy, że ma ona znaczenie.
Choć brzmi to jak błędne koło, w gruncie rzeczy nie jest to aż tak absurdalne jak by się mogło w pierwszej chwili wydawać. W swojej popularnej książce Sapiens. Od zwierząt do bogów Yuval Noah Harari argumentuje, że umiejętność tworzenia abstrakcyjnych tworów istniejących wyłącznie w zbiorowej wyobraźni jest kluczową cechą ludzi jako gatunku.
Dlaczego NFT jest „niewymienialny”?
Niewymienialność oznacza po prostu, że nie ma ustalonego kursu jego wymiany na inne aktywa. Dobrą analogią są pieniądze, jakich używamy na co dzień. Polski złoty jest wymienialny (czyli: nie jest żetonem NFT), ponieważ każdy jego banknot jest równoważny innemu banknotowi o tym samym nominale. Przykładowo, zgodnie z prawem, oddając towar do sklepu, klient nie ma prawa domagać się zwrotu pieniędzy dokładnie w tych samych banknotach, w których wcześniej zapłacił.
Inaczej jest w przypadku zabytkowych monet kolekcjonerskich – one właśnie są niewymienialne. Oczywiście, można je wymieniać na inne monety albo na współczesne złotówki, ale cena każdej takiej monety jest zawsze kwestią indywidualnej wyceny, zależnej od wielu czynników w tym nawet od subiektywnej wartości sentymentalnej właściciela.
Co wspólnego ma NFT z technologią blockchain?
Blockchain jest zdecentralizowanym rejestrem tworzonym za pomocą metod kryptograficznych. NFT zazwyczaj tworzone są na blockchainach, które wspierają uruchamianie tzw. inteligentnych kontraktów (najbardziej znanym przykładem takiego blockchaina jest Ethereum). Dzięki konstrukcji blockchaina oraz umieszczonego na nim kontraktu zawsze jasne jest, kto jest właścicielem danego żetonu, a każda zmiana tego właściciela jest odpowiednio zabezpieczona. Zwykle każdy NFT ma swój indywidualny „numer seryjny”, co zapewnia kluczową dla NFT cechę unikalności – mówi prof. Stefan Dziembowski.
Jak NFT wpływa na rynek sztuki?
Zastosowanie NFT w sztuce opiera się na przywiązaniu ludzi do pojęcia „oryginalnego dzieła”, jego “aury”, tj. nimbu, który towarzyszy dziełu oryginalnemu. Sztuka od zawsze stawała przed problemem nieodróżnialności oryginału od jego kopii. W pewnym sensie problem ten pojawił się jeszcze przed erą cyfrową, np. wystąpił on w sztuce graficznej wykonywanej techniką sztychu.
Technika ta pozwoliła artyście na wykonanie dowolnej liczby identycznych kopii tego samego dzieła, więc aby zapewnić wartość poszczególnym egzemplarzom zaczęto je numerować i sygnować (tworząc w ten sposób rodzaj „analogowego” NFT). Bardziej współcześnie tego typu formę dystrybucji sztuki spopularyzowała w latach 70-ych i 80-ych “Fabryka” Andiego Warhola. Oczywiście problem ten jest zwielokrotniony w przypadku sztuki cyfrowej, ponieważ w tym, perfekcyjną kopię dzieła cyfrowego może wykonać nie tylko jego twórca, ale każdy człowiek, który opanował niezbyt trudną operację kopiowania plików w komputerze.
Obecnie NFT są przeniesieniem pomysłu „numerowania i sygnowania” na blockchain. W porównaniu z opisanymi wyżej NFT analogowymi są one znacznie bezpieczniejsze, bo są zabezpieczone metodami kryptograficznymi. Ponieważ wszystko, co się dzieje na blockchainie jest publiczne, nie musimy już wierzyć twórcy na słowo, że nie wypuścił więcej kopii, niż obiecał. NFT na blockchainie są też łatwiejsze w użyciu, bo można się nimi błyskawicznie wymieniać w internecie na duże odległości.
Fenomen i popularność rynku NFT
Ostatnio NFT zyskały ogromną popularność, a niektóre aukcje z ich udziałem osiągają ceny liczone w dziesiątkach milionów dolarów np. dzieło „HUMAN ONE” artysty używającego pseudonimu Beeple zostało w grudniu 2021 sprzedane za 29 mln dolarów.
W 2021 r. wycena rynku NFT szacowana była na 40 mld dolarów. W Polsce również odbyły się już pierwsze „poważne” aukcje sztuki NFT.
Jak artyści tworzą NFT?
Artysta tworzy dzieło w postaci obrazu zapisanego w formie cyfrowej i umieszcza je w sieci. Każdy człowiek mający dostęp do internetu może ten obraz skopiować, lub np. wydrukować i powiesić w domu na ścianie. Na blockchainie odnotowywana jest tylko informacja, kto jest właścicielem tego obrazu. Początkowo jest nim sam twórca tego dzieła, ale może on odsprzedać je dalej. Ponadto, z takim „wirtualnym aktem własności” mogą też wiązać się obowiązki, np. można w nim zaszyć regułę, że dla jego podtrzymania należy jego twórcy wpłacać regularnie „tantiemy”.
Taka jest w każdym razie wizja zwolenników NFT. To działa, o ile dostatecznie dużo ludzi wierzy, że to działa. Wszystko to jest więc kwestią umowną. Przykładowo, z technicznego punktu widzenia twórca dzieła może sprzedać je ponownie, tworząc nowy kontrakt na tym albo na innym blockchainie. Jednakże ogół użytkowników uzna wtedy, że ta nowa kopia nie jest tym jedynym i oryginalnym egzemplarzem dzieła.
Dziś nie wiemy, jak sprawy się potoczą, możliwy jest scenariusz, w którym regulacje prawne uwzględnią nowe sposoby tworzenia i wymiany dóbr w sieci. Ale, co warto podkreślić, dziś system NFT jest niejako niezależny od systemu prawnego, tak więc w faktycznym obrocie zdarzają się np. “unikalne” serie NFT dotyczące dzieł, do których prawa posiada inna osoba lub instytucja.
Na co zwracać uwagę inwestując w NFT?
Bardzo ważnym aspektem takich transakcji jest bezpieczeństwo i odpowiednie zabezpieczenie dostępu-klucza do takiego dzieła. Inwestując w dobra blockchainowe drobny “kolekcjoner” może przechowywać je samodzielnie, ale nie jest to proste i wymaga odpowiedniego sprzętu oraz pewnej wiedzy technicznej.
Alternatywą jest skorzystanie z giełd (można je również nazwać wirtualnymi skarbcami), które przechowują takie dobra, ale wówczas tracimy główną zaletę blockchaina, jaką jest jego rozproszenie i brak konieczności ufania jednej instytucji. Realia są takie, że w przypadku ataku hakerskiego na giełdę, odzyskanie cyfrowych dóbr jest zwykle trudne lub zupełnie niemożliwe. Cmentarzysko giełd kryptowalutowych, które upadły w wyniku takich ataków jest już spore i niedługo może się zacząć powiększać o giełdy zajmujące się NFT.