Kiedy WIRON zastąpi WIBOR. Tak banki wyliczą oprocentowanie kredytów [EXPLAINER]

Marek Chądzyński

11-12-2022

Czym jest indeks WIRON? Kiedy zastąpi używany dziś przez banki WIBOR? Czy spadnie oprocentowanie kredytów? Wyjaśniamy, na czym polega reforma WIBOR-u i co oznacza ona dla kredytobiorców.

Z tego tekstu dowiesz się:

kiedy WIBOR zostanie zastąpiony przez WIRON;
jak banki wyliczają oprocentowanie kredytów;
co to jest WIBOR i jak się go ustala;
jakie są kontrowersje wokół WIBOR-u;
co to jest WIRON;
czym się różni WIRON od WIBOR-u;
jak się zmienią raty kredytów po zastąpieniu WIBOR-u przez WIRON.

Już od 2 grudnia banki mogą stosować nową metodę wyliczania oprocentowania udzielanych przez siebie kredytów. Obok stosowanego powszechnie WIBOR-u bazą do liczenia odsetek będzie mógł być również WIRON.

Na razie dla banków to dodatkowa opcja, a nie obowiązek. Ale historia WIBOR-u powoli się kończy. Bank ING, jeden z największych działających w Polsce, już ogłosił, że nie będzie udzielał nowych kredytów hipotecznych, dla których oprocentowanie ustalane byłoby w oparciu o WIBOR. Na razie bank będzie sprzedawał tylko kredyty o oprocentowaniu stałym. WIRON w ofercie ING znajdzie się w ofercie od połowy 2023 r.

Czytaj: WIRON, czyli nowy WIBOR. Korzyści dla kredytobiorców wcale nie są oczywiste

Bardzo prawdopodobne, że do Banku ING dołączą inni. Z początkiem 2023 r. banki będą mogły stosować WIRON w nowo udzielanych kredytach, w pierwszej kolejności WIRON ma być używany w produktach oferowanych firmom. WIBOR na razie nadal będzie obecny na rynku: banki będą mogły używać go równolegle z WIRON-em.

Ale WIBOR ostatecznie ma zniknąć z polskiego systemu finansowego w ciągu kolejnych dwóch lat. Od 2024 r. banki nie będą już mogły sprzedawać nowych kredytów z użyciem WIBOR-u. Ale w starych umowach, zawartych przed 2024 rokiem, WIBOR nadal będzie podstawą do wyliczania odsetek. Przeliczenie “starego portfela” kredytów na nową stawkę nastąpi od 2025 r.

Czy taka zmiana spowoduje spadek oprocentowania kredytów i – w związku z tym – wielkości rat kredytów? Wszystko zalezy od nowo opracowanego wskaźnika, ale też od metody jego wprowadzenia do umów. Gdyby dziś banki używały WIRON-u to raty kredytów byłyby niższe niż są przy wyliczaniu ich za pomocą WIBOR-u. W przyszłości jednak wcale nie musi tak być. Ale po kolei.

Jak się liczy oprocentowanie kredytów

Dziś wielkość rat od większości kredytów sprzedawanych przez polskie banki zależy od WIBOR-u. To zmiany tej stawki bezpośrednio wpływają na wysokość odsetek.

Dlaczego? Żeby to zrozumieć trzeba najpierw wiedzieć, jak banki obliczają oprocentowanie kredytu.

Pomijając kredyty o stałym oprocentowaniu, odsetki od pożyczek zwykle ustalane są według jednego głównego schematu. Do tzw. stawki referencyjnej bank dolicza swoją marżę. Stawką referencyjną jest jakaś rynkowa stopa procentowa.

Ale “jakaś” nie oznacza przypadkowa. Żeby uznać stawkę za referencyjną musi być spełniona cała lista warunków, narzuconych przez unijne rozporządzenie o stawkach referencyjnych.

Jeden z najważniejszych: stawka musi odzwierciedlać faktyczne transakcje na rynku. A jeśli ich nie ma, to proces wyliczania stawki musi być przejrzysty i ściśle ustalony. Tak, żeby nie było żadnych podejrzeń o manipulację. Stawką musi zarządzać niezależny podmiot (tzw. administrator) i musi ona uzyskać glejt od nadzoru finansowego – czyli w naszym przypadku Komisji Nadzoru Finansowego – który udziela go po analizie metodologii stosowanej przez administratora.

I tak właśnie jest z WIBOR-em. To on oficjalnie jest wskaźnikiem referencyjnym.

Co to jest WIBOR

Czym konkretnie jest WIBOR? To oprocentowanie pożyczek, jakich udzielają sobie banki na rynku międzybankowym. Przy czym pożyczki te są udzielane na różne terminy. I tym terminom odpowiadają poszczególne stawki WIBOR,

Najkrótszym terminem takiej pożyczki jest overnight (ON). To sytuacja, w której jeden bank pożycza od drugiego pieniądze po południu jednego dnia i oddaje je następnego dnia rano. Bank, który dostaje pożyczkę, musi od niej zapłacić odsetki. I płaci je w wysokości WIBOR O/N, czyli stawki WIBOR overnight.

W sumie stawek odpowiadających terminom pożyczek jest osiem. Najkrótszy jest overnight, najdłuższa stawka dotyczy pożyczek udzielanych na rok. Z punktu widzenia kredytobiorców najważniejsze są WIBOR 3M (trzymiesięczny) i 6M (sześciomiesięczny), bo to na nich opiera się większość kredytów udzielanych przez polskie banki. W tym kredytów hipotecznych.

Stawki WIBOR są ustalane każdego dnia roboczego na tzw. fixingach. Wylicza je i publikuje administrator, którym w Polsce jest spółka GPW Benchmark. Administrator opiera się na danych dostarczanych mu przez banki-panelistów. Obecnie jest to 9 największych polskich banków. GPW Benchmark publikuje WIBOR na swojej stronie internetowej każdego dnia po godz. 23.00.

Kontrowersje wokół WIBOR-u

Jednak choć WIBOR “ma papiery” na to, żeby być stawką referencyjną dla rynku finansowego w Polsce, to budzi kontrowersje, zwłaszcza ostatnio. Po pierwsze dlatego, że banki bardzo rzadko pożyczają sobie na dłużej. Dominują pożyczki overnight i w zasadzie tylko stawka WIBOR O/N jest w pełni transakcyjna.

W pozostałych przypadkach stawki WIBOR są w mniejszym lub większym stopniu wynikiem przetwarzania danych pośrednich lub deklaracji banków, które biorą udział w fixingu. To znaczy, że choć może nie być pożyczek trzymiesięcznych na rynku międzybankowym, to jednak GPW Benchmark jest w stanie ustalić, jaka jest stawka WIBOR 3M wykonując kolejne działania z listy, w której oparcie się na deklaracjach banków jest ostatnim punktem.

Warto przy tym podkreślić, że to niezależność administratora ma być gwarancją, że nie dochodzi manipulowania wskaźnikiem. Sam administrator jest kontrolowany przez zewnętrzny audyt i jest pod lupą KNF.

Ale fakty są nieubłagane: stawki WIBOR 3M i WIBOR 6M rzadko wynikają z bezpośrednich transakcji, czy też – mówiąc inaczej – nie do końca odzwierciedlają koszty finansowania, jakie teoretycznie powinny ponosić banki. Za to są głównym składnikiem odsetek, jakie płacą kredytobiorcy od zaciąganych w bankach kredytów. I to na dodatek – i to jest kontrowersja numer dwa – w przypadku kredytów długoterminowych, takich jak kredyty hipoteczne.

Jak wzrosły raty kredytów

Jakie to ma skutki wiedzą doskonale kredytobiorcy, którzy zaciągnęli kredyty na zakup mieszkań w czasie pandemii, gdy stopy procentowe były bliskie zera. Podwyżki stóp procentowych, jakich dokonała Rada Polityki Pieniężnej doprowadziły do gwałtownego wzrostu stawek na rynku międzybankowym, w tym stawek WIBOR.

Zobacz: Krach na rynku kredytów hipotecznych. „2023 rok będzie najgorszy od czasu transformacji”

Co gorsza, wzrost WIBOR-u wyprzedzał podwyżki stóp NBP. To jego charakterystyczna cecha: ponieważ teoretycznie jest ceną, jaką jeden bank płaci drugiemu za udostępnienie pieniędzy na jakiś określony czas, to musi uwzględniać cenę pieniądza banku centralnego za ten właśnie okres. W uproszczeniu: WIBOR 3M pokazuje, ile zdaniem banków będą wynosiły stopy procentowe za trzy miesiące, czyli wtedy, gdy pożyczka udzielona przez jeden bank drugiemu będzie spłacana. Przy założeniu, że stopy banku centralnego mają rosnąć, to cena pieniądza, jaki bank udostępnia drugiemu dziś, nie może w przyszłości być niższa, niż cena płacona wtedy przez bank centralny.

Kredytobiorcy nie do końca rozumieli, dlaczego rosną im raty, choć Rada Polityki Pieniężnej jeszcze nie podniosła stóp. A rosły właśnie dlatego, że w odsetkach, jakie pobierał od nich bank, płacili mu już za przewidywane stopy procentowe, a nie te, które obowiązywały w momencie spłaty.

Co to jest WIRON

WIRON, który ma być następcą WIBOR-u ma być pozbawiony głównych wad poprzednika.

Po pierwsze, ma być w pełni transakcyjny. Bazą do wyliczenia wszystkich stawek na poszczególnych terminów będą depozyty overnight. Przy zastosowaniu odpowiedniego algorytmu GPW Benchmark policzy na podstawie rzeczywistych transakcji O/N ile wynosiłby WIRON 3M, czy WIRON 6M.

Takie liczenie stawek referencyjnych to już niemal standard w innych krajach.

Po drugie, stawki WIRON O/N to oprocentowanie depozytów overnight, jakie w bankach będą składać instytucje finansowe i duże firmy. Reprezentatywność WIRON będzie więc znacznie większa, niż w przypadku WIBOR-u, który obejmował tylko rynek międzybankowy.

Po trzecie: WIRON nie “patrzy do przodu”, jak WIBOR, tylko wstecz. Skoro podstawą jest złożony już depozyt, to cena pieniądza jest z tu i teraz, a nie oczekiwana za trzy miesiąca czy pół roku. Innymi słowy to faktyczna cena finansowania, jaką płacą banki za składane w nich lokaty, a nie cena przewidywana.

To dlatego dziś WIRON 3M i WIRON 6M są dużo niższe od ich odpowiedników w WIBOR. Pokazuje to dokładnie ten wykres:

Gdyby więc WIRON już dziś był obowiązującą stawką referencyjną, to raty kredytów, jakie płacą kredytobiorcy nie wzrosłyby aż tak, jak to się stało przy zastosowaniu WIBOR-u.

Co to oznacza dla kredytobiorców

Według danych z połowy grudnia 2022 r/ w przypadku kredytu na 350 tys. zł (to mniej więcej średnia wielkość kredytu zaciąganego na mieszkanie u schyłku ery zerowych stóp procentowych) różnica na racie to prawie 200 zł miesięcznie.

Jest tu jednak jedno “ale”, a właściwie dwa. To, co dziś wydaje się być pozytywną cechą WIRON-u w przyszłości może stać się jego wadą. Gdy Rada Polityki Pieniężnej przystąpi do obniżek stóp procentowych, to stawki WIRON mogą zareagować na to z opóźnieniem. Za to WIBOR będzie wyprzedzał obniżki. Czyli zacznie spadać szybciej od WIRON-u.

Drugie “ale”: dziś jeszcze nie wiemy, czy przy przeliczaniu starych umów kredytowych – tych z użyciem WIBOR – zostanie zastosowany tzw. spread korygujący. A jeśli tak, to w jakiej wysokości. W innych krajach taki spread wyrównujący różnicę między starą, a nową stawką został zastosowany. Chodziło o to, żeby system finansowy płynnie mógł przejść na nowe oprocentowanie.

Jeśli i w Polsce spread będzie wprowadzony, to różnica w wielkości odsetek wcale nie musi być duża. Zmieni się tylko metodologia ich wyliczania na przyszłość.

Ile dziś wynosi WIRON, a ile WIBOR? Można to sprawdzać na bieżąco na stronach 300Gospodarki. Bieżące notowania WIBOR-u można znaleźć tutaj, zaś codzienna publikacja stawek WIRON jest w tym tekście.