Rok 2026 zapowiada się jako jeden z najtrudniejszych dla finansów publicznych od dekady. Rosnące koszty usług, inflacja, presja inwestycyjna – to trudności, z którymi zmagają się samorządy w całym kraju.
W efekcie pojawia się pytanie, jak pogodzić konieczność oszczędności z obowiązkiem zachowania dyscypliny finansów publicznych. Jej naruszenie może skutkować poważnymi konsekwencjami dla włodarzy, zgodnie z katalogiem określonym przez przepisy.
Trudne decyzje w warunkach ograniczonych budżetów
Samorządy coraz częściej stają przed koniecznością podejmowania trudnych decyzji. Z jednej strony rosną oczekiwania mieszkańców, z drugiej – maleje dostępność środków. W takich warunkach łatwo o działania podejmowane pod presją, takie jak przesuwanie wydatków czy ograniczanie inwestycji bez pełnej analizy prawnej.
– W sytuacji presji budżetowej najważniejsza jest procedura: każda decyzja oszczędnościowa powinna przejść szybką weryfikację prawną i być właściwie udokumentowana. To chroni przed niezamierzonym naruszeniem prawa – mówi Bartłomiej Tkaczyk, radca prawny i partner w kancelarii LEGALLY.SMART.
Odpowiedzialność i granice prawa
Katalog naruszeń dyscypliny finansów publicznych jasno określa, że odpowiedzialność mogą ponieść osoby, które wydatkują środki publiczne bez upoważnienia, zaciągają zobowiązania bez pokrycia w planie finansowym, niewłaściwie pobierają należności lub udzielają zamówień z pominięciem zasad ustawowych. Wiele z uchybień wynika jednak z nieświadomych błędów, braku odpowiedniego przygotowania lub niejasności interpretacyjnych.
– Spotykamy się z sytuacjami, w których urzędnicy popełniają błąd nieświadomie – np. błędnie kwalifikują wydatek, przekraczają zakres pełnomocnictwa lub pomijają konsultację prawną. To wystarczy, by wszcząć postępowanie w sprawie naruszenia dyscypliny – mówi mec. Tkaczyk.
– Dyscyplina finansów publicznych nie jest i nie powinna być „kijem” na samorządy i pracujące w nich osoby. To ważne narzędzie systemowe, które ma zabezpieczać środki publiczne, a nie karać za dobre intencje. Niestety, wciąż bywa tematem tabu, zamiast być elementem otwartej rozmowy o odpowiedzialności – dodaje prawnik.
Zamiast kar – edukacja i prewencja
Aby zwiększyć przejrzystość, Ministerstwo Finansów prowadzi cyfrową bazę rozstrzygnięć w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Baza umożliwia przegląd orzeczeń wydanych od 2020 roku i stanowi praktyczne narzędzie edukacyjne dla samorządów. Dzięki niej urzędnicy mogą analizować przykłady i unikać błędów, które doprowadziły inne jednostki do postępowań.
Eksperci rekomendują samorządom wzmocnienie kontroli wewnętrznej, opiniowanie działań oszczędnościowych i prowadzenie pełnej dokumentacji decyzji. Równie ważne są szkolenia z zakresu katalogu naruszeń i praktycznych przykładów orzeczeń.
– Warto pamiętać, że odpowiedzialność w zakresie finansów publicznych ma nie tylko wymiar prawny, ale i wizerunkowy. Naruszenie przepisów, nawet nieumyślne, może oznaczać utratę zaufania, zarówno w oczach mieszkańców, jak i organów kontrolnych – dodaje Bartłomiej Tkaczyk.
W warunkach rosnących kosztów i deficytu ostrożność, transparentność oraz wsparcie ekspertów prawnych stają się kluczowymi elementami bezpiecznego zarządzania finansami publicznymi.