4 kwietnia zmarł Robert Mundell – kanadyjski noblista z dziedziny ekonomii, który położył teoretyczne podwaliny pod strefę euro. Wyjaśniamy, jak i na ile pomysły Mundella z lat 60. znalazły swe urzeczywistnienie w projekcie wspólnej europejskiej waluty.
Robert Mundell, który aż do śmierci pracował naukowo na Uniwersytecie Columbia oraz Chińskim Uniwersytecie w Hong Kongu, jest często uznawany za ojca chrzestnego strefy euro. Na takie miano ekonomista zasłużył sobie tzw. teorią optymalnego obszaru walutowego (OOW), którą opracował w latach 60.
Optymalny obszar walutowy to taki, który maksymalizuje korzyści z posiadania wspólnej waluty, jednocześnie minimalizując związane z nią zagrożenia. Wspomniane korzyści polegają na eliminacji rozmaitych kosztów transakcyjnych, jakich przysparzają odmienne waluty: opłat w kantorze, prowizji w banku, ale także niepewności związanej ze zmiennym kursem walutowym (tzw. ryzyka walutowego).
Zagrożenia – mniej dostrzegalne na co dzień, ale równie istotne, co korzyści – dotyczą z kolei obniżonej możliwości reagowania na kryzysy przy pomocy polityki pieniężnej.
Region posiadający własną walutę może w razie kryzysu osłabić ją przez obniżkę stóp procentowych, zwiększając tym samym konkurencyjność cenową swojego eksportu i chroniąc rynek pracy. Region należący do unii walutowej jest natomiast uzależniony od decyzji monetarnych całego bloku.
Np. Grecja, szczególnie silnie dotknięta przez recesję sprzed dekady, nie mogła jako członek strefy euro przeciwdziałać jej monetarnie, podczas gdy deprecjacja złotówki znacząco pomogła Polsce przejść przez kryzys suchą nogą.
Czy strefa euro jest zatem optymalnym obszarem walutowym? W swoim artykule z 1961 r. Mundell konstruuje listę kryteriów takiej unii, z których najważniejsze to mobilność pracy i kapitału, zbieżność cykli biznesowych oraz system podziału ryzyka.
Mobilność czynników produkcji pozwala procesom rynkowym przywrócić równowagę między gospodarkami regionów, zbieżne cykle biznesowe zestrajają je w czasie, a instytucjonalny system podziału ryzyka – np. w formie transferów fiskalnych – łagodzi pozostałe rozbieżności.
Strefa euro – choć swobodny przepływ pracy i kapitału ma zapisany w traktatowych genach, a mechanizmy podziału ryzyka ćwiczyła w trakcie kryzysu zadłużeniowego – jest wciąż na tyle zróżnicowana gospodarczo, że jej status jako optymalny obszar walutowy wydaje się jedynie częściowy.
Za swoją pracę nad polityką pieniężną i monetarną oraz nad optymalnymi obszarami walutowymi Robert Mundell w 1999 r. otrzymał Nagrodę Nobla.
Oprócz tego kanadyjski uczony zainicjował także nurt ekonomii strony podażowej, którego przesłanie deregulacji i niskich podatków zainspirowało w latach 80. wolnorynkową politykę amerykańskiego prezydenta Ronalda Reagana.
Długa i owocna kariera Mudella przypomina, że ekonomia to nie tylko teoretyczne zajęcie o nieustalonym statusie naukowości, ale także niezwykle potężne narzędzie kształtowania rzeczywistości, w której wszyscy żyjemy.