Do największych wyzwań naszych czasów – pandemii i zmian klimatu – powinniśmy podchodzić z podejściem projektowym, jak w przypadku misji na Księżyc – wskazuje w swojej najnowszej książce Mariana Mazzucato, jedna z najbardziej wpływowych ekonomistek świata.
„Słynna przemowa prezydenta USA Johna Kennedy’ego zapowiadająca rozpoczęcie prac nad wysłaniem człowieka na Księżyc została wygłoszona w 1962 roku. Już 7 lat później cel udało się osiągnąć, a uwierzcie mi, jest to znacznie trudniejsze od produkcji odpowiedniej ilości środków ochrony osobistej” – powiedziała Mazzucato podczas wykładu zorganizowanego przez London School of Economics z okazji promocji swojej nowej książki pt. Mission Economy. A Moonshot Guide to Changing Capitalism (w wolnym tłumaczeniu: Ekonomia z Misją. Jak wystrzelić w kosmos stary kapitalizm).
Finansjalizacja, czyli gospodarka bez trwałej wartości
Bez względu jednak na to, czy wyzwaniem, z którym się mierzymy, jest lot na Księżyc, walka z pandemią czy ochrona klimatu, do realizacji celu konieczne jest zapewnienie odpowiedniego finansowania. Problem jednak w tym, że system finansowy, który powinien je dostarczyć już od dekad według Mazzucato jest skupiony w dużej mierze na finansowaniu sam siebie.
„Jedynie 20 proc. wartości środków będących w posiadaniu sektora bankowego wraca do gospodarki realnej, podczas gdy pozostałe 80 proc. wraca do sektora finansowego. Te środki służą m.in. pompowaniu bańki na rynku nieruchomości. Relacja poziomu długów prywatnych w stosunku do dochodu rozporządzalnego osiągnęła w ostatnim czasie ponownie rekordowe wartości w Wielkiej Brytanii, a właśnie to zjawisko było powodem wybuchu kryzysu finansowego przed ponad dekadą” – mówiła Mazzucato.
W jej opinii mamy obecnie do czynienia ze zjawiskiem „ultrafinansjalizacji” globalnej gospodarki, która prowadzi do wystąpienia podobnych kryzysogennych patologii.
Zjawisko to jej zdaniem występuję także w biznesie. Jak podaje Mazzucato, Między 2008 a 2017 rokiem 500 największych amerykańskich firm wydało w sumie 4 biliony dolarów jedynie na ponowny wykup swoich własnych udziałów od inwestorów.
„Właśnie z tego powodu w miejscach takich jak Davos w ciągu ostatnich lat tyle czasu poświęcono na dyskusję dotyczące konieczności umieszczenia kapitalizmu interesariuszy w rdzeniu tego, w jaki sposób funkcjonują obecnie przedsiębiorstwa i w jaki sposób rozumieją one sens swojego istnienia” – powiedziała Mazzucato.
Innowacyjne i aktywne państwa
Według amerykańsko-włoskiej ekonomistki błędne jest także przekonanie, w które w panującej od kilku dekad doktrynie neoliberalizmu „wtłoczone” miały zostać państwa – że ich rola ograniczona powinna zostać do „korektorów” rynkowych skaz i instytucji ograniczających ryzyka dla niektórych uczestników rynku, takich jak przedsiębiorcy.
„Wszystko, co składa się na urządzenie nowoczesnej technologii użytkowej, takie jak smartfon, internet czy GPS, powstało przy dużym udziale finansowania państwowego. Trudno byłoby w inny sposób zastąpić tak pewne i bogate źródło finansowania” – uważa Mazzucato.
„Ważne jest to, aby dostrzec aktywną, współtwórczą – a nie jedynie naprawczą – rolę państw w dzisiejszej gospodarce. Bez jej zrozumienia i docenienia niełatwo będzie nam stawić czoła takim wyzwaniom, jak pandemie i zmiany klimatyczne” – dodała ekonomistka.
Pandemia, ochrona klimatu i misja na Księżyc
Co jednak należy zmienić w naszym podejściu do kluczowych, systemowych problemów? Zdaniem Mazzucato pomocne może być potraktowanie kluczowych wyzwań stojących obecnie przed ludzkością – takich jak pandemia i zmiany klimatu – jak dużych projektów, podobnych do misji na Księżyc.
„Ze współpracy NASA z firmami z sektora prywatnego nad tak bardzo rozbudowanym i skomplikowanym zadaniem jak wysłanie człowieka na Księżyc można wyciągnąć bardzo wiele ciekawych wniosków” – powiedziała Mazzucato, która zatytułowała swoją najnowszą książkę nawiązując właśnie do tej myśli: Mission Economy. A Moonshot Guide to Changing Capitalism” (W wolnym tłumaczeniu: Ekonomia z Misją. Jak wystrzelić w kosmos stary kapitalizm).
„Do realizacji tej misji, a nawet stworzenia ram jej przeprowadzenia, konieczne było bardzo zdecydowane i rozsądne przywództwo. Kluczową rolę odegrała wówczas także elastyczność działań wewnątrz sektora publicznego oraz jego zdolność do podejmowania działań naznaczonych wysokim poziomem ryzyka” – dodała.
Zdaniem ekonomistki warto dziś także wyciągnąć wnioski z tego, jak podczas realizacji tej misji radzono sobie z kryzysami i porażkami, a także jak pokonano problem finansowania. W jej opinii, przy obecnym podejściu do roli państwa w gospodarce, przezwyciężenie tych samych trudności w podobnym czasie byłoby niemożliwe.
Kim jest Mariana Mazzucato?
Mariana Mazzucato to amerykańsko-włoska ekonomistka wykładająca na londyńskim University College. Jest znana ze swojej krytyki teorii zawodności rynku, podkreślania znaczenia nierówności w dystrybucji ryzyka i zysków w procesie tworzenia innowacji, a także podkreślania roli państwa jako twórcy wartości w gospodarce – zwłaszcza w obszarze rozwoju technologicznego.
Jej książka Entrepreneurial State została włączona do wyboru Ekonomicznych Książek 2013 Roku brytyjskiego dziennika gospodarczego Financial Times. Z kolei The Value of Everything uzyskało tytuł biznesowej książki roku 2018 Financial Timesa i firmy McKinsey&Company.
Wielu publicystów definiuje Mazzucato jako lewicową ekonomistkę. Ona sama też tak się określa, choć – jak przyznaje w tym tweecie – nie jest zwolenniczką dychotomicznego podziału na lewicę i prawicę.
Papież Franciszek w 2020 roku powiedział, że „wierzy, że jej wizja może pomóc w myśleniu o przyszłości”.
Zwolennikiem spojrzenia Mazzucato jest także premier Mateusz Morawiecki, który napisał przedmowę do polskiego wydania książki Entrepreneurial State (Przedsiębiorcze państwo).
To właśnie m.in. ta książka zainspirowała Morawieckiego do stworzenia Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju przyjętej przez Radę Ministrów w lutym 2020 roku.
Wykład zorganizowany przez LSE był elementem promocji nowej książki Mazzucato – Mission Economy. A Moonshot Guide to Changing Capitalism.