Około pół miliarda złotych rocznie – tyle potrzeba, by zrekompensować samorządom odejście od węgla na terenie ich gmin. Rekompensat związanych z transformacją najbardziej potrzebować gminy dziś korzystające ze złóż węgla brunatnego.
W Polsce wciąż są samorządy, których dochody w wysokim stopniu zależą od wydobycia węgla lub produkcji energii z tego paliwa. Przy czym na terenie gmin, w których ponad 20 proc. dochodów podatkowych pochodzi bezpośrednio z przemysłu węglowego, mieszka jedynie 0,2 proc. populacji Polski.
Wyliczenia na temat rekompensat, jakie należałoby tym gminom zaoferować, przeprowadził zespół Fundacji Instrat.
To nie Górny Śląsk najbardziej zależy od węgla
Z węglem potocznie kojarzy się Górny Śląsk. Dziś jednak to już nie tutejsze kopalnie węgla kamiennego przodują w dostarczaniu dochodów gminom.
Najbardziej uzależnione od węgla są gminy, gdzie króluje węgiel brunatny. Znajdziemy je w województwach łódzkim, dolnośląskim i wielkopolskim. To lokalizacje Kopalni i Elektrowni Bełchatów, Kopalni i Elektrowni Turów czy Konińskiego Zagłębia Węgla Brunatnego.
Listę dziesięciu najbardziej zależnych od węgla gmin pokazuje grafika.
– Gminy najbardziej zależne od przemysłu węglowego w przytłaczającej większości związane są z przemysłem węgla brunatnego, a w nielicznych przypadkach z dużymi elektrowniami spalającymi węgiel kamienny. Dochody z kopalni węgla kamiennego w Górnośląskim Zagłębiu Węglowym okazują się mniej istotne w budżetach tamtejszych samorządów ze względu na większą gęstość zaludnienia i bardziej zdywersyfikowaną gospodarkę tego obszaru – czytamy w raporcie.
Kilkaset milionów rocznie
Analitycy Fundacji Instrat obliczyli, że na rekompensaty chroniące przed bankructwem wszystkie te gminy potrzeba łącznie 501 milionów złotych rocznie. Kwotę wyliczono dla czysto teoretycznego scenariusza, w którym wszystkie kopalnie i elektrownie węglowe zamyka się w ciągu jednego roku.
Czytaj też: Zielona energia czy węgiel? Oto co chcą zmienić w energetyce partie polityczne
Tymczasem harmonogram odchodzenia od węgla w Polsce zawiera szereg dat. Złoża kopalni węgla brunatnego Bełchatów wyczerpią się w 2036 roku, za to kopalnia Turów ma działać do 2044 roku. Ostatnia kopalnia węgla kamiennego będzie działać aż do 2049 roku.
Te odległe terminy utrudniają wskazanie, jak długo potrzebne będzie wsparcie dla gmin. Autor raportu nie przeprowadził więc takich wyliczeń.
– Byłoby to trudne, bo w przypadku wielu gmin z kopalniami lub elektrowniami węglowymi proces ich wygaszania jest stopniowy i rozłożony na wiele lat w przód, częściowo będą one zastępowane przez alternatywny przemysł (np. OZE) – tłumaczy 300Gospodarce.
W raporcie podkreślono, że nawet jeśli rekompensaty byłyby na maksymalnym poziomie, to w skali budżetu kraju nie są szczególnie wysokie.
– Ewentualne rekompensaty dla szczególnie dotkniętych dekarbonizacją gmin nie powinny przekroczyć kilkuset milionów złotych rocznie. Dla porównania w samym 2021 r. Polska zarobiła 25 miliardów złotych na sprzedaży uprawnień do emisji CO2 – mówi Bernard Swoczyna, cytowany w materiale.
Jak to sfinansować?
W Unii Europejskiej przewidziano specjalną formułę finansowania odejścia od węgla w poszczególnych regionach. To Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji. By mieć dostęp do środków, trzeba przygotować plan sprawiedliwej transformacji.
Interesuje cię energetyka i ochrona klimatu? Zapisz się na 300Klimat, nasz cotygodniowy newsletter
Komisja Europejska zatwierdziła takie plany dla pięciu polskich regionów górniczych: na Górnym Śląsku, w Małopolsce, Wielkopolsce, na Dolnym Śląsku i w Łódzkiem. Plan dla Dolnego Śląska dotyczy podregionu wałbrzyskiego.
Instrat rekomenduje uwzględnianie problemów finansowych lokalnych gmin w krajowych planach sprawiedliwej transformacji. Ale także w strategiach lokalnych. Chodzi o to, aby rozłożyć ciężar w czasie i złagodzić samorządom skutki spadku dochodów budżetowych.
Jednocześnie raport zwraca uwagę na możliwe lokalne problemy poszczególnych gmin. Mogę one mieć problem ze zbilansowaniem budżetu lud doświadczyć spadku jakości usług publicznych.
– Rekomendujemy stworzenie instrumentu rekompensat dla szczególnie narażonych gmin, opartego o szereg kryteriów obrazujących uzależnienie od dochodów podatkowych z przemysłu węglowego. Można definiować je na podstawie wysokości opłat z przemysłu węglowego albo ich udziału w budżecie gminy – podsumowuje autor analizy.
Polecamy także:
- NABE powstanie z opóźnieniem? Rząd zakłada taki scenariusz. Winne wybory
- Odejście od węgla w Polsce? Przyspieszenia nie będzie. Rząd rozwiewa wątpliwości
- Zielona transformacja napędza popyt na surowce krytyczne. Rynek podwoił się w ciagu pięciu lat
- Zielona transformacja to też ryzyko. W Polsce jest ono szczególnie wysokie
- Nie radzimy sobie z odejściem od węgla. The Guardian: To kwestia „kultury górnictwa”