Wprowadzenie zerowego VAT-u na żywność spowodowało spadek cen artykułów spożywczych w sklepach o ponad 2 proc. Ale przez cały styczeń żywność wyraźnie drożała, co osłabiło efekt tzw. tarczy antyinflacyjnej rządu.
Ceny żywności w tygodniu rozpoczynającym się 7 lutego były niższe o około 2,1 proc. w porównaniu do cen z ostatniego tygodnia stycznia, czyli na krótko przed obniżeniem stawek VAT na podstawowe artykuły spożywcze z 5 proc. do 0 proc.
To główny wniosek z danych zbieranych przez Fundację CASE służących do przygotowania indeksu Online CASE CPI, który służy do mierzenia zmian cen najważniejszych towarów i usług.
Online CASE CPI jest oparty w całości o dane pochodzące z Internetu. Standardowo indeks jest tworzony poprzez uśrednienie cen produktów i usług z czterech ostatnich tygodni i porównanie ich do cen tych samych dóbr w czterech poprzedzających tygodniach. Indeks aktualizowany jest co tydzień, a jego zmiany były do tej pory zbieżne z tym, co pokazywał GUS w swoich publikacjach dotyczących inflacji.
Żeby jednak zbadać, jaki wpływ miały ostatnie obniżki podatków pośrednich wprowadzone przez rząd w ramach tzw. tarczy antyinflacyjnej, analitycy CASE zbadali ceny w poszczególnych tygodniach, począwszy od pierwszego tygodnia stycznia.
Zerowy VAT zadziałał
Pierwszy wniosek: po obniżce VAT na żywność jej ceny spadły w większości przypadków. Jak bardzo, pokazuje ten wykres:
Ale uwaga: jeśli porównać obecne ceny żywności z tymi sprzed czterech tygodni, to spadek nie jest już tak imponujący. W takim ujęciu wynosi on jedynie około 1 proc., co widać na tym wykresie:
Znaczne podwyżki cen przed obniżkami
Adam Śmietanka, ekonomista Fundacji CASE, mówi, że powodem względnie mniejszej obniżki cen w porównaniu do początku roku było to, że sprzedawcy znacznie je podnieśli w styczniu, czyli w okresie bezpośrednio poprzedzającym wprowadzenie zerowego podatku VAT na część produktów żywnościowych. Między pierwszym a ostatnim pełnym tygodniem stycznia ceny żywności poszły w górę średnio o około 1,64 proc.
– Przykładowo ceny posiłków dla niemowląt wzrosły w styczniu o 4,7 proc., po czym spadły w pierwszym tygodniu lutego o 4 proc., przez co cena pozostała na niemal tym samym poziomie. Podobne zjawisko, choć zwykle w mniejszej skali, można zaobserwować dla niemalże wszystkich kategorii produktów żywnościowych – mówi Adam Śmietanka.
Jak wyglądały te zmiany w szczegółach widać na tym wykresie, sporządzonym na podstawie danych CASE.
Ekonomista podkreśla, że trudno jednoznacznie ocenić czy styczniowe podwyżki byłyby niższe gdyby nie perspektywa zmian podatkowych. Na pewno przynajmniej częściowo wzrosty cen są usprawiedliwione rosnącymi kosztami, na przykład energii.
– Ale z całą pewnością perspektywa obniżek VAT mogła stanowić pokusę do większych podwyżek cen – dodaje.
Tarcza nie wszędzie działa jednakowo
Według ekspertów CASE, gdyby spadek VAT przekładał się w całości na spadek cen, to po 1 lutego powinny być one niższe przeciętnie o 4,8 proc. Ale tak się nie stało i efekt tarczy antyinflacyjnej jest mocno zróżnicowany w zależności od kategorii żywności. I to jest kolejny wniosek z danych CASE.
Na przykład ceny mięsa spadły w pierwszym tygodniu lutego o około 4,3 proc., ceny olejów o 3,9 proc. a nabiału o 3,6 proc. Są jednak kategorie, w których ten spadek jest znacznie mniejszy, pomimo że obniżka VAT w całości dotyczyła produktów w tych kategoriach.
– Przykładami takich kategorii są owoce, których ceny w pierwszym tygodniu lutego spadły jedynie o około 0,2 proc., warzywa ze spadkiem o 1 proc., czy pieczywo i produkty zbożowe, które potaniały o 1 proc. Być może wzrost kosztów produkcji, dystrybucji i sprzedaży w przypadku tych kategorii był w styczniu na tyle duży, że niemal zupełnie zrównoważył efekt zerowego podatku VAT – mówi Adam Śmietanka.
Podobna sytuacja jest z cenami paliw. Teoretycznie dzięki obniżeniu stawki VAT z 23 proc. do 8 proc. ceny powinny spaść o 12,2 proc.
– W przypadku cen paliwa zaobserwowaliśmy spadek o około 9,5 proc. pomiędzy pierwszym tygodniem lutego a ostatnim pełnym tygodniem stycznia. Ta obniżka jest również niższa niż wynikałoby ze spadku stawki VAT, co sugeruje, że obniżka nie została uwzględniona w cenach detalicznych – dodaje ekonomista CASE.
Ceny żywności nawet po spadku VAT mogą wyraźnie rosnąć – ocenia duży bank