Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 10 czerwca 2025 r. otwiera nowy etap debaty o systemie ETS. Zgodnie z orzeczeniem, unijny mechanizm handlu emisjami, który w znacznej mierze kształtuje miks energetyczny państw członkowskich, nie mógł zostać wprowadzony w zwykłej procedurze legislacyjnej.
Warsaw Enterprise Institute (WEI) od lat wskazuje, że ETS to kosztowne, biurokratyczne narzędzie, które ogranicza konkurencyjność gospodarek narodowych. Organizacja opowiada się za odejściem od tego rozwiązania na rzecz wolnorynkowych instrumentów wspierających dekarbonizację poprzez innowacje.
ETS: kosztowny system bez efektu klimatycznego
System ETS opracowano jako instrument polityki klimatycznej UE. Jego głównym założeniem było skłonienie firm do redukcji emisji CO2 poprzez obrót limitowanymi uprawnieniami. Jednak, jak dowodzi ekonomista Marek Lachowicz, w praktyce mechanizm ten stał się niestabilnym narzędziem finansowym, podatnym na spekulacje, obciążającym zarówno przedsiębiorców, jak i konsumentów.
Koszty zakupu uprawnień do emisji powodują, że przemysł europejski traci konkurencyjność wobec firm z Azji czy Ameryki. Prowadzi to do zjawiska tzw. ucieczki emisji. Produkcja przenosi się poza UE, Polska traci miejsca pracy, a światowy poziom emisji nie spada. WEI zwraca uwagę, że system ETS nie tylko nie ratuje klimatu, ale eksportuje przemysł i importuje stagnację.
Orzeczenie TK: ETS narusza polską suwerenność energetyczną
Trybunał Konstytucyjny uznał, że wybór źródeł energii i struktura krajowego miksu energetycznego należą do kompetencji Polski. Choć kraj zobowiązał się do przestrzegania prawa unijnego, nie przekazał Unii tak szerokich uprawnień w dziedzinie energetyki. Zgodnie z art. 194 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej, decyzje wpływające na miks energetyczny wymagają jednomyślności w Radzie UE.
Tymczasem instytucje unijne, powołując się na interpretację Trybunału Sprawiedliwości UE, uznały, że wdrożenie ETS może odbywać się bez zgody państw członkowskich, jako narzędzie realizacji nadrzędnych celów klimatycznych. Według TK taka wykładnia narusza art. 90 Konstytucji RP, który wymaga zgody kwalifikowanej większości parlamentu lub referendum przy przekazywaniu kompetencji. Wyrok przypomina, że konstytucja ma nadrzędną moc prawną wobec każdego innego aktu prawnego, w tym unijnego.
Alternatywa WEI: mniej biurokracji, więcej wolności
Warsaw Enterprise Institute przekonuje, że skuteczna dekarbonizacja jest możliwa bez systemu ETS. Wśród proponowanych przez organizację rozwiązań znajduje się m.in. koncepcja Podatkowych Cięć Dekarbonizacyjnych (DTCs), czyli ulg podatkowych dla firm, które realnie ograniczają emisje CO2.
WEI postuluje także wprowadzenie Game-Changer Tax Cuts – zwolnień podatkowych dla przedsiębiorstw wdrażających innowacyjne technologie zeroemisyjne.
Przeczytaj także: Donald Tusk: „Niektóre założenia dotyczące emisji CO2 – one rozbrajają europejską gospodarkę”
Innym proponowanym narzędziem są Rapid Innovation Funds (RIFs). Mają umożliwić zwolnienie z opodatkowania inwestycji w aktywa trwałe i projekty z zakresu ochrony środowiska. Instytut opowiada się również za uproszczeniem regulacji – w tym zniesieniem ustawy odległościowej, wprowadzeniem zasady milczącej zgody w procedurach administracyjnych oraz obniżeniem VAT na technologie przyjazne środowisku.
Ostatni element pakietu to likwidacja subsydiów dla energetyki konwencjonalnej oraz demonopolizacja sektora. Zawiera się w tym także prywatyzacja państwowych koncernów energetycznych.
WEI postuluje również powołanie „Paktu na rzecz Wolności” – sojuszu państw Europy Środkowo-Wschodniej. Ich zadaniem byłoby wdrożenie reform rynkowych i stworzenie konkurencyjnej strefy gospodarczej.
Wyrok TK potwierdza, że Polska zachowuje suwerenność w kształtowaniu polityki energetycznej. W opinii WEI to szansa na budowę nowego modelu transformacji energetycznej opartego na wolnym rynku, innowacjach i poszanowaniu własności prywatnej. Zamiast biurokratycznego systemu ETS, Polska może wybrać ścieżkę wzrostu i zielonej konkurencyjności.
Polecamy również:
- Dyrektywa o przejrzystości płac coraz bliżej. Jawność wynagrodzeń ma swoją cenę
- W Europie ceny energii maleją, ale Polska jest wyjątkiem
- Energia z wiatru rośnie w siłę. Polska ma szansę na wiatrowy przełom
- Nie musisz ratować świata w pojedynkę. Jak zamienić eko-lęk w działanie
