Jak planowane inwestycje w Polskim Nowym Ładzie wpłyną na klimat i środowisko?

Redakcja 300Gospodarki przeanalizowała klimatyczne i ekologiczne cele Polskiego Ładu (do niedawna znany jako Nowy Ład). 

Na początek podkreślmy, że Polski Ład w dużej mierze zostanie sfinansowany przez nastawioną na zieloną transformację Unia Europejską (unijny budżet dla Polski wyniesie 770 mld złotych). Dlatego plan dla Polski musi być silnie zakotwiczony w ekologii. Czy tak rzeczywiście będzie? W Polskim Ładzie (dawniej Nowym Ładzie) jest z tym różnie.

Zgodnie z polityką UE, wydatki w ramach Krajowych Planów Odbudowy, które w dużej mierze sfinansują Polski Ład, muszą spełniać szereg wymogów. W tym jest przeznaczenie minimum 37 proc. środków na inwestycje zgodne z polityką klimatyczną UE i innymi założeniami Europejskiego Zielonego Ładu. Projekty nie mogą też szkodzić środowisku.

W nowym programie rząd mówi, że w latach 2015 – 2019 o “ponad 40 proc. wzrosły wydatki na ochronę środowiska”. Z tekstu Polskiego Ładu dowiadujemy się też, że 1,7 tys. złotych “wyniosły wydatki na ochronę środowiska na jednego mieszkańca w roku 2019. To wzrost z 1,2 tys. zł w 2015 roku”.

Analizę 300Gospodarki tych danych GUS, które przytacza rząd – znajdziesz w tym miejscu.

Sam tylko program “Czysta energia, czyste powietrze” ma w przyszłości przynieść inwestycje w wysokości 4,1 mld zł  wydawanych średnio rocznie do 2030 roku, a w sumie 36,9 mld zł w latach 2021-2030.

Jak planowane inwestycje w Polskim Ładzie wpłyną na klimat i środowisko?

Infrastruktura i transport

Na plus/neutralne:

1. Rząd planuje budowę i modernizację 15 tys. km torów kolejowych. Program ma wymazać “białe plamy komunikacyjne” i umożliwić lokalny rozwój kolei również w mniejszych miejscowościach, które do tej pory były wykluczone komunikacyjnie.
2. W planach jest też przebudowa „wielu kilometrów chodników lub ścieżek rowerowych, (..), tysiące bezpiecznych przejść dla pieszych”.
3. Z Funduszu Niskoemisyjnego Transportu rząd przewiduje dopłaty do autobusów i samochodów elektrycznych i wodorowych oraz infrastruktury ładowania i tankowania.

Na minus:

1. Jak informuje rząd, w 2025 roku będzie w Polsce ponad dwa razy więcej dróg szybkiego ruchu niż w 2015 roku.
2. Megaprojekty: “Via Carpatia, Via Baltica, Rail Baltica, rozbudowa Portu Gdańskiego, przekop Mierzei Wiślanej – to tylko wybrane projekty strategiczne, których realizacja po kryzysie pandemicznym stanie się kołem zamachowym gospodarki, dającym nowy impuls rozwojowy”.

Opinia

Z perspektywy klimatu i środowiska inwestycje w transport zbiorowy, w tym kolej oraz infrastrukturę dla ruchu rowerowego i pieszego, są na miejscu.

Natomiast rozwój infrastruktury dla samochodów, zwłaszcza tak dynamiczny, przyczyni się do zwiększenia ruchu samochodowego. Globalnie w najbliższych latach ludzkość czeka kryzys transportowy, dlatego nie warto wspierać trendu rozwoju indywidualnego transportu samochodowego.

Z kolei rządowe megainwestycje, jak przekop Mierzei Wiślanej czy lotnisko CPK, to projekty bardzo kontrowersyjne z perspektywy ochrony środowiska.

Mieszkalnictwo i budownictwo

Na plus:

1. Rząd planuje stworzyć katalog standardów urbanistycznych. Mają one zapewnić “dostęp do podstawowych usług społecznych, takich jak szkoły, przedszkola czy tereny zielone”.
2. Przeciwdziałanie rozproszeniu zabudowy.“Nowe inwestycje na podstawie indywidualnych decyzji administracyjnych będą możliwe wyłącznie w ramach uzupełniania istniejącej zabudowy, z dostępem do drogi, na terenach w pełni wyposażonych w niezbędne media i spełniających ustawowe wymagania dostępności do obiektów infrastruktury społecznej. Zwiększenie zwartości zabudowy przyczyni się do zmniejszenia nakładów na transport przy realizacji nowych inwestycji, zminimalizuje koszty wyposażenia w niezbędną infrastrukturę techniczną i poprawi warunki bytowe mieszkańców” – pisze rząd w Polskim Ładzie.
3. W planach jest certyfikowanie energetyczne budynków przez państwo – począwszy od inwestycji deweloperskich po domy jednorodzinne.

Na minus:

“Mój dom 70m2” to propozycja nowych przepisów regulujących budowę małych domów mieszkalnych. Ma być ona teraz możliwa “bez pozwolenia, kierownika i książki budowy, a jedynie na podstawie zgłoszenia”.

Naszym zdaniem:

Jakkolwiek ograniczenie niekontrolowanego rozlewania się przedmieść i regulacje w planowaniu przestrzennym są konieczne dla środowiska, propozycja “Mój dom 70 m2” stoi w sprzeczności z tymi propozycjami. Będzie sprzyjać właśnie niekontrolowanej zabudowie bez jakiejkolwiek oceny jej wpływu na środowisko.

Energetyka i przemysł

Na plus:

1. Rozwój energii odnawialnej i prosumeryzmu. Obejmował będzie wsparcie finansowe dla montażu instalacji OZE w budynkach wielorodzinnych i wspólnotach mieszkaniowych, spółdzielnie energetyczne dla rolników. To także rozszerzenie programu „Mój Prąd” o ładowarki samochodów elektrycznych, magazyny energii i inteligentne systemy zarządzania energią w domu.
2. „Zielona szkoła” to program, który zakłada termomodernizację i remont budynków oświatowych. Ma poprawić efektywność energetyczną budynków, wyposażyć je w instalację ogrzewania ekologicznego, energooszczędne oświetlenie oraz lepsze systemy wentylacyjne.
3. Strategia rozwoju polskiej gospodarki wodorowej. Rząd chce rozwijać cały łańcuch wartości związany z wodorem ‘począwszy od elektrolizerów, które zamieniają energię w wodór, przez ogniwa i technologie magazynowania, do wykorzystania wodoru w produkcji energii i zazieleniania sektorów transportu, ciepłownictwa lub hutnictwa”.

Na minus:

1. Rząd sygnalizuje inwestycje w infrastrukturę gazową tymi słowami; “uniezależnienie się od importu ropy i gazu pozwoli zachować ponad 74 mld PLN wydawane na to przez polskie firmy i Polaków w naszym kraju”.
2. Rządowy Program Małej Gazyfikacji Wyspowej według obozu władzy wesprze budowę niezależnych instalacji gazu typu LNG w gminach niezgazyfikowanych siecią.

Uzasadnienie:

Gaz LNG składa się m.in. z metanu. To gaz cieplarniany o sile ogrzewania planety o wiele większej niż ma dwutlenek węgla.

Właśnie z powodu potencjału cieplarnianego gazu, UE w przyszłości będzie dążyć do likwidowania wsparcia dla infrastruktury gazowej. Już teraz mówi o gazie wyłącznie jako paliwie przejściowym.

Czytaj też: Gaz jest skończony – uważa prezes Europejskiego Banku Inwestycyjnego

Rolnictwo i woda

Na plus:

1. Satelitarny monitoring upraw rolnych przeciwdziałający suszy na terenie całego kraju. Teledetekcja ma pozwolić na bieżący monitoring i dostarczanie informacji o potencjalnych zagrożeniach i stratach w produkcji roślinnej.
2. Rząd zamierza też wprowadzić “zachęty systemowe i ułatwienia w zakresie tworzenia stawów i cieków wodnych na terenach wiejskich”.

Na minus:

“Dzięki rozwojowi dróg wodnych będzie możliwe wykorzystanie głównych zalet transportu śródlądowego. Jedną z nich jest znaczące odciążenie ruchu drogowego” – czytamy w Polskim Ładzie.

Opinia:

Inwestycje w transport wodny na polskich rzekach są kwestionowane, ponieważ rzeki te są płytkie. Ich przystosowanie do celów transportowych oznaczałoby więc regulację rzek. Ta z kolei jest niekorzystna dla życia w rzekach, retencjonowania wody i przeciwdziałania suszom i powodziom.

Ochrona Środowiska

Na plus:

1. Rząd ogłosił też “koniec z betonem w centrach miast”. W ramach rządowego projektu „Miasto z klimatem” miasta mają likwidować beton i asfalt, tam, gdzie to możliwe. W zamian mają powstawać mikroparki, nasadzenia roślinne i zielone ściany oraz dachy. “Ustanowimy minimalny procentowy udział przestrzeni biologicznie czynnej w miastach (w tym także zielone dachy i trawniki z rzadko koszoną trawą)”.
2. „‚Zielony” budżet obywatelski: od 2021 roku dodatkowe 0,5 proc. w budżecie rząd chce przeznaczyć wyłącznie na miejskie rozwiązania ekologiczne.
3. Nowe parki narodowe. Rząd deklaruje zmiany w obecnym prawie “aby łatwiej można było powiększyć istniejące parki narodowe i utworzyć ich więcej”.

Opinia:

Deklaracje z zakresu ochrony środowiska brzmią dobrze. Zwłaszcza ta o nowych parkach narodowych, które w Polsce nie powiększyły swojego obszaru od 2001 roku.

Plany te stoją jednak w sprzeczności z dotychczasową polityką obecnego rządu w tym obszarze.

Rząd PiS wprowadził tzw. Lex Szyszko zezwalające na wycinkę roślin bez pozwolenia, które przyczyniło się do gwałtownego i jeszcze niezbadanego zaniku bioróżnorodności w miastach.

To także za rządów PiS miał miejsce największy konflikt o ingerencję (wycinki i nasadzenia) w Puszczy Białowieskiej. Trwa też spór o wycinki na cennych przyrodniczo obszarach w Polsce m. in. w Puszczy Karpackiej.

Całokształt

Dobre pojedyncze pomysły rządu związane z ochroną środowiska, adaptacją do zmian klimatu i przeciwdziałaniem im to wycinek planu, w którym te kwestie są stosunkowo mało istotną częścią.

Większość propozycji dotyczących energetyki to pomysły odgrzewane po raz kolejny – jak na przykład rozwój offshore’u lub energetyki jądrowej. Ten ostatni plan przez wielu jest zresztą uważany za puste obietnice, m. in. z powodu tego, że od lat nie ma konkretów na temat rozwoju tej kosztownej technologii w Polsce.

Polecamy także: Węglowa opozycja i atomowi ekokomuniści, czyli polska polityka ekologiczna w 1989 r.

Brakuje całościowego i ambitnego planu transformacji. Niewiele, a raczej prawie nic, nie mówi się o neutralności klimatycznej czy ochronie bioróżnorodności.

Porównując polski plan odbudowy z długoletnią proklimatyczną polityką Europy, można zauważyć powierzchowne traktowanie tego tematu przez rząd. Widać też, że – wbrew oczekiwaniom UE – niezwiązane bezpośrednio ze środowiskiem i energetyką plany rządu, rzadko uwzględniają proklimatyczne i ekologiczne kwestie.

3 artykuły, które tłumaczą, dlaczego ochrona bioróżnorodności to nasze kluczowe zadanie na przyszłość