Zerowy VAT na żywność będzie obowiązywał co najmniej do połowy roku. Czy obniżka VAT-u rzeczywiście mocno obniżyła ceny żywności na sklepowych półkach? Sprawdzili to analitycy banku Credit Agricole.
Obniżka do zera VAT-u na żywność rzeczywiście zmniejszyła ceny w sklepach. Przyczyniła się także do zmniejszenia ogólnego poziomu inflacji w kraju. Tak wskazują analitycy Credit Agricole Bank Polska.
Ale jak podają, efekty obniżki nie były widoczne w skali jeden do jednego. Jak więc ten element Tarczy Antyinflacyjnej rzeczywiście wpłynął na ceny?
Tarcza Antyinflacyjna i niższy VAT
W ubiegłym roku na szereg towarów obowiązywała obniżona stawka VAT. Był to jeden z elementów tzw. Tarczy Antyinflacyjnej rządu. W lutym 2022 r. wprowadzono m. in. zerowy VAT na żywność. Ta obniżona stawka ma obowiązywać co najmniej do połowy tego roku.
Obniżka stawki VAT do zera dotyczyła towarów żywnościowych (żywności i napojów bezalkoholowych) opodatkowanych dotychczas stawką w wysokości 5 proc. Tarczą Antyinflacyjną nie zostały więc objęte m.in. cukier, kawa, herbata, czekolada czy napoje gazowane.
Gdyby obniżenie stawki VAT znalazło pełne odzwierciedlenie w cenach detalicznych, ceny towarów żywnościowych objętych Tarczą Antyinflacyjną powinny obniżyć się o 4,8 proc..
– Przykładowo towar, którego cena netto wynosiła 100 zł kosztowałby 105 zł brutto przed obniżką stawki VAT. Przy zerowej stawce VAT jego cena brutto powinna obniżyć się do 100 zł czyli spaść o 4,8 proc. – podają ekonomiści Credit Agricole.
Niemniej jednak sprzedawcy mogli wraz z wprowadzeniem Tarczy Antyinflacyjnej jednocześnie podnieść cenę netto sprzedawanych towarów. A to skutkowałoby mniejszym niż o 4,8 proc. spadkiem ceny brutto danego produktu – czyli ceny, którą jako konsumenci płaciliśmy w sklepie.
Jak naprawdę spadły ceny?
Analitycy Credit Agricole postanowili więc obliczyć, jak naprawdę spadły ceny. Zgodnie z wynikami ich obliczeń, obniżka stawki VAT na żywność przyczyniła się do zmniejszenia cen przeciętnie o ok. 3 proc. To z kolei, zgodnie z ich wyliczeniami, obniżyło inflację w Polsce o 0,6 pkt. proc.
A biorąc pod uwagę, że towary objęte zerowym VAT-em stanowią 80 proc. wartości zakupów w ramach kategorii „żywność i napoje bezalkoholowe”, to można przyjąć, że ogólny spadek cen żywności w 2022 roku wyniósł 2,4 procent.
To spadek o połowę niższy, niż wynikałoby to z wysokości obniżki VAT. Skąd ta różnica?
– Uważamy, że niepełna transmisja obniżki VAT na ceny wynikała z silnej presji kosztowej w sektorze rolno-spożywczym i handlu detalicznym (rosnące ceny surowców rolnych, energii, transportu, opakowań i pracy), w warunkach której niektórzy dystrybutorzy żywności starali się wykorzystać zmiany podatkowe do podniesienia swoje rentowności – wskazują analitycy banku.
Sztuczne podwyżki
Ekonomiści Credit Agricole postanowili też zweryfikować również dwie hipotezy dotyczące mechanizmu ustalania cen przez sprzedawców. Pierwsza z nich dotyczy sztucznych podwyżek.
– Zgodnie z doniesieniami medialnymi istniało ryzyko, że część przedsiębiorców podniesie ceny netto swoich produktów przed uruchomieniem Tarczy Antyinflacyjnej, aby po obniżce VAT ich cena brutto obniżyła się w mniejszym stopniu w porównaniu do pierwotnych poziomów – podają autorzy analizy.
– Nie znaleźliśmy jednak żadnych dowodów na takie działanie w styczniu 2022 r, co było zapewne efektem monitoringu cen wybranych artykułów żywnościowych przez UOKiK i piętnowania negatywnych praktyk sprzedawców – wskazują jednak.
Druga hipoteza dotyczy rozłożenia efektu obniżki VAT na kilka miesięcy. Chodzi o to, że uczestnicy rynku mogli dostosowywać swoją strategię cenową do działań konkurencji. Ale i ta hipoteza również nie znalazła odzwierciedlenia w danych empirycznych.
Ogółem model Credit Agricole wskazuje, że efekt obniżki VAT na ceny zmaterializował się w pełni już w lutym 2022 roku.
Metodologia
W celu oszacowania rzeczywistej skali przełożenia się obniżki stawki VAT na ceny żywności w Polsce ekonomiści Credit Agricole Bank Polska skorzystali z analizy ekonometrycznej typu difference-in-differences.
Zastosowanie tej metody polegało na zmierzeniu różnicy pomiędzy ceną danego produktu przed i po obniżeniu stawki VAT w Polsce. Następnie obliczyli różnicę pomiędzy poziomami cen analogicznego produktu w tych samych punktach czasowych w innym kraju.
Różnica tych dwóch wyników odpowiada na pytanie, jaki był rzeczywisty efekt interwencji rządu – przy założeniu, że w obu krajach występują analogiczne trendy dotyczące kształtowania się cen.
Jako kraj odniesienia ekonomiści banku wybrali Czechy, ze względu podobne uwarunkowania dla rolnictwa i duże podobieństwo kształtowania się cen żywności w ostatnich latach.
Polecamy też:
- Galopująca inflacja na Węgrzech. Ceny żywności w górę o prawie 45%
- Tania wódka w Polsce: ceny alkoholu rosną wolniej, niż żywności. A spożycie mocno w górę
- Zerowy VAT na żywność kosztowny dla budżetu. MF podało wyliczenia
- Drożyzna w sklepach. Ile żywności kupimy za średnią krajową w państwach UE?
