Najczęstsza forma demencji, choroba Alzheimera, jest postępującym, ograniczającym funkcjonowanie schorzeniem neurodegeneracyjnym, które z czasem uszkadza i niszczy części układu nerwowego, zwłaszcza mózg. Najbardziej narażone są kobiety.
Kobiety Stanowią one dwie trzecie osób cierpiących na chorobę Alzheimera. Nie wiadomo jeszcze, dlaczego tak się dzieje, ale wydaje się, że ma to związek z menopauzą.
Nasze najnowsze badania zbadały tę zależność i sugerują, że aktywacja białka mózgowego o nazwie CYP46A1 za pomocą leku przeciw HIV może pomóc chronić kobiety przed rozwojem tej choroby.
Czytaj także: Po nitce do kłębka. Czyli co łączy pajęczynę i chorobę Alzheimera
Kobiety przechodzą menopauzę, zwykle między 45 a 55 rokiem życia. Menopauza jest spowodowana utratą estrogenu, hormonu odpowiedzialnego za utrzymanie sprawności mózgu, a także umiejętność uczenia się i zapamiętywania. Wczesna menopauza, rozpoczynająca się przed 45 rokiem życia, jest czynnikiem ryzyka utraty pamięci i rozwoju choroby Alzheimera w późniejszym okresie.
Badania sugerują, że kobiety, które doświadczają wczesnej menopauzy, a następnie zapadają na chorobę Alzheimera, mają w mózgu wyższy poziom białka zwanego tau, co stanowi cechę charakterystyczną tej choroby. Tau jest białkiem, które stabilizuje neurony – komórki nerwowe, przesyłające komunikaty w całym ciele, dzięki czemu możemy, między innymi, oddychać, mówić, jeść, chodzić i myśleć. U osób z chorobą Alzheimera tau tworzy toksyczne splątki, które przyczyniają się do pogorszenia funkcjonowania mózgu i utraty pamięci.
Aktywacja białka mózgowego CYP46A1
Nasze badanie pokazuje, że aktywacja białka mózgowego o nazwie CYP46A1 może chronić kobiety przed rozwojem choroby Alzheimera.
Główną funkcją tego białka w mózgu jest pozbywanie się nadmiaru cholesterolu poprzez przekształcanie go w produkt pochodny zwany 24S-hydroksycholesterolem (24SOH). Gdy poziom CYP46A1 wzrasta w mózgach myszy, zwiększając również produkcję 24SOH, samice mają zdrowsze neurony i wyższą aktywność estrogenu w hipokampie – regionie mózgu odpowiedzialnym za pamięć.
Samice myszy z wysokim poziomem CYP46A1 wykazywały zwiększone zdolności zapamiętywania. Podobnie jak u ludzi, gdy myszy się starzeją, ich pamięć pogarsza się w porównaniu z młodymi osobnikami, a to samo dotyczy myszy w okresie menopauzy w porównaniu z tymi, które jeszcze jej nie przechodziły. Aktywacja CYP46A1 przeciwdziałała utracie pamięci zarówno podczas starzenia się, jak i menopauzy – ale tylko u samic myszy.
U samców myszy aktywacja CYP46A1 prowadziła natomiast do pogorszenia pamięci i akumulacji męskiego hormonu dihydrotestosteronu w ich mózgach.
Chcesz być na bieżąco? Subskrybuj 300Sekund, nasz codzienny newsletter!
Aby lepiej zrozumieć, w jaki sposób białko CYP46A1 może mieć różne skutki u samców i samic myszy, hodowaliśmy neurony w warunkach laboratoryjnych (na plastikowych płytkach) i traktowaliśmy je produktem wytwarzanym przez CYP46A1, czyli 24SOH.
W tych neuronach 24SOH zwiększał aktywność hormonów, zwłaszcza estrogenu. Odkryliśmy, że zwiększenie aktywności estrogenu rozwija zdrowsze i lepiej funkcjonujące neurony, co wyjaśnia ochronne działanie tego hormonu u samic myszy. Jednak samce myszy nie odniosły takich samych korzyści, ponieważ wysoki poziom dihydrotestosteronu blokował pozytywne działanie estrogenu.
Wyniki uzyskane na myszach zostały poparte badaniami na osobach z chorobą Alzheimera. W badaniu na ludziach 24SOH mierzono w płynie mózgowo-rdzeniowym (który otacza mózg i rdzeń kręgowy) pacjentów ze szpitala Karolinska w Szwecji. Wyższe poziomy 24SOH odpowiadały niższym poziomom patologicznych markerów choroby Alzheimera, takich jak tau – ale tylko u kobiet.
Sugeruje to, że możliwy hamujący wpływ wysokiego poziomu CYP46A1 i 24SOH na rozwój choroby Alzheimera dotyczy wyłącznie kobiet.
Pomocny lek przeciw HIV
Wcześniejsze badania wykazały, że CYP46A1 może być aktywowany przez niskie dawki komercyjnego leku przeciw HIV – efawirenzu. Efawirenz został zaproponowany jako terapia choroby Alzheimera, ponieważ badania laboratoryjne wykazały korzystny wpływ na tau i blaszki amyloidowe (gdzie białka zlepiają się i zakłócają funkcjonowanie komórek), o których wiadomo, że gromadzą się w mózgach osób z chorobą Alzheimera.
Jednak wyniki naszego badania sugerują różne skutki aktywacji CYP46A1 u mężczyzn i kobiet – z korzystnym wpływem głównie u tych drugich.
Aktywatory CYP46A1, takie jak efawirenz, mogą oferować nowe podejście terapeutyczne do wspierania ochrony mózgu za pośrednictwem estrogenów u kobiet zagrożonych chorobą Alzheimera – na przykład tych, które wcześnie przeszły menopauzę.
Podejście to różni się od hormonalnych terapii zastępczych (HRT), które do tej pory przynosiły zróżnicowane wyniki. Stosowanie hormonalnej terapii zastępczej wydaje się zmniejszać ryzyko rozwoju choroby Alzheimera u kobiet – ale tylko wtedy, gdy jest ona podejmowana w momencie wystąpienia objawów menopauzy. Wydaje się, że nie ma efektu ochronnego, jeśli HRT jest stosowana po menopauzie – a ponadto terapia hormonalna budzi kontrowersje ze względu na powiązanie jej z wyższym ryzykiem zachorowania na raka.
Nowe możliwości zwiększania aktywności estrogenów w mózgach kobiet są zatem pożądane – i mogą potencjalnie stać się terapią zapobiegawczą przeciwko wyniszczającym chorobom neurodegeneracyjnym, takim jak Alzheimer.
Tłumaczył: Tomasz Krzyżanowski
Tekst został opublikowany wcześniej w The Conversation i zamieszczony tutaj na podstawie otwartej licencji (Creative Commons license). Przeczytaj oryginalny artykuł.
Czytaj także:
- Gorączka denga. Jak tropikalna choroba rozprzestrzenia się w Europie
- Energia ze słońca jest nieograniczona? Nie zawsze. Ten eksperyment daje do myślenia
- Była zabawa, jest kac. Jeden rodzaj alkoholu wywołuje bóle głowy częściej, niż inne
- Odpuściłeś sobie w święta i teraz się wstydzisz. Niepotrzebnie: to nie zawsze jest niezdrowe
