Poprawa sprawności administracyjnej samorządów jest ważnym skutkiem ubocznym masowych transferów pieniężnych funduszy Unii Europejskiej do Polski – piszą w najnowszym badaniu opublikowanym w European Union Politics dr Jan Vogler z University of Virginia i Paweł Charasz z Duke University.
Choć fundusze te zostały stworzone przede wszystkim po to, by usunąć dysproporcje społeczno-ekonomiczne pomiędzy regionami europejskimi, mają one również szeroki wpływ na sferę polityczno-administracyjną krajów UE – wskazują naukowcy.
Fundusze unijne a kompetencje samorządów
Od wielu lat samorządy w Polsce mają możliwość składania wniosków o dofinansowanie w różnych obszarach – takich jak infrastruktura transportowa, ochrona środowiska, edukacja, opieka zdrowotna i wiele innych. Wnioski tego typu muszą spełniać szereg skomplikowanych warunków technicznych i są nie tylko oceniane w odniesieniu do określonych kryteriów, ale także konkurują z wnioskami innych samorządów.
Aby pozyskać fundusze, samorządy muszą podjąć realny wysiłek, wymagający niekiedy znacznych inwestycji w rozwój własnych kompetencji. Co więcej, po przyznaniu funduszy często konieczne staje się budowanie dalszych, wdrożeniowych zdolności, by skutecznie zarządzać projektami.
Choć nowo wypracowane kompetencje są początkowo wykorzystywane wyłącznie w celu przyciągania i administrowania środkami unijnymi, wszelkiego rodzaju biurokracje są dobrze znane z tego, że znajdują nowe uzasadnienia dla swojego istnienia, gdy ich pierwotna misja zostanie wypełniona.
Biorąc pod uwagę poważne historyczne zapóźnienia w obszarze sprawności samorządów, wynikające z dziesięcioleci rządów komunistycznych, takich nowych celów było w Polsce wiele. Uważamy, że dodatkowe kompetencje – poprzez transfery i awanse, efekty zewnętrzne związane z rozprzestrzenianiem się wiedzy czy też restrukturyzacje organizacji wewnętrznej – ostatecznie przeniosły się na inne obszary lokalnych biurokracji, które same nie były zaangażowane w przyciąganie lub administrowanie środkami unijnymi.
Polecamy także: Czy powinniśmy przepuszczać osoby idące po schodach ruchomych? Ta analiza sugeruje, że wcale nie
Ankiety dla samorządów
Aby sprawdzić naszą tezę, że fundusze unijne doprowadziły do poprawy sprawności państwa, wysłaliśmy zapytania do ponad 2400 samorządów w Polsce. Zapytania te obejmowały ankietę z licznymi pytaniami, które wymagały od gmin zmobilizowania zasobów administracyjnych.
Naszym celem było sprawdzenie, czy gminy, które przyciągnęły więcej funduszy unijnych, wykazały poprawę sprawności w dwóch obszarach.
Po pierwsze byliśmy ciekawi, czy udzielą odpowiedzi szybciej i bardziej wyczerpująco – co wskazywałoby na większą sprawność lokalnej administracji.
Po drugie byliśmy zainteresowani tym, czy gminy zareagują tak samo czy inaczej na dwa zasadniczo różne zapytania. Ponieważ gminy otrzymują wiele zapytań, z których nie wszystkie są jednakowo ważne, zdolność hierarchizacji różnych zapytań ujawnia skuteczną wewnętrzną alokację zasobów administracyjnych.
Aby zmierzyć zdolność hierarchizacji, stworzyliśmy dwa rodzaje zapytań i losowo przypisaliśmy je do każdej gminy. Zapytania różniły się zasadniczo pod względem wskazanego celu i wyglądu, mimo że sama treść zapytania i załączona ankieta były identyczne. Jedno było „badaniem akademickim”, a drugie „zapytaniem biznesowym”.
W pierwszym przypadku podkreśliliśmy wkład, jaki odpowiedź gminy wniosłaby do naszego badania. W drugim przypadku tylko wspomnieliśmy o naszym badaniu, a nacisk położyliśmy na portal biznesowy, który stworzyliśmy specjalnie dla naszego zapytania: www.Invest-in-Poland-now.com.
Choć portal biznesowy na pierwszy rzut oka wygląda przekonująco, nie jest to podmiot znany ani renomowany. Ponadto deklarowany cel przyciągania inwestorów do Polski był wyraźnie niezgodny z naszym doświadczeniem jako naukowców. Administracje lokalne, które wykazywały się pewną dozą dociekliwości – co jest cechą sprawnej administracji – mogły więc łatwo zakwestionować zasadność „zapytania biznesowego”, a udzielenie na nie odpowiedzi stawało się mniej celowe.
Unijne fundusze a sprawność samorządów
Zgodnie z naszymi oczekiwaniami stwierdziliśmy wyraźny związek między sumą funduszy unijnych na mieszkańca, jaką otrzymały gminy, a ich reakcją na dwa różne zapytania, jakie im przesłaliśmy.
Podczas gdy gminy dysponujące niewielkimi środkami unijnymi nie rozróżniły skutecznie dwóch zapytań (co skutkowało podobną ilością zasobów administracyjnych wykorzystaną do udzielenia odpowiedzi na oba), samorządy lokalne, które w przeszłości masowo korzystały z funduszy UE, były w stanie wyraźnie i skutecznie je rozróżnić. Odpowiadały znacznie częściej, szybciej i bardziej wyczerpująco na nasze „badanie akademickie”, które miało zauważalnie wyższy poziom wewnętrznej spójności i wiarygodności.
Polecamy: Szczepionka na Covid-19 powstała w niecały rok. Oto dlaczego to bardzo dobra wiadomość
Jednocześnie nie stwierdziliśmy, by finansowanie UE wpłynęło na różnice w ogólnej zdolności reagowania, co sugeruje, że zamiast przeznaczać więcej zasobów na określone zadania biurokracje o dużych możliwościach efektywniej wykorzystują istniejące zasoby.
Podsumowując: samorządy lokalne, które odniosły duże korzyści z funduszy unijnych, były w stanie skuteczniej hierarchizować dwa zasadniczo odmienne zapytania, dowodząc zwiększonej lokalnej sprawności państwa poprzez poprawę skuteczności wewnętrznego podejmowania decyzji administracyjnych. Choć testowaliśmy wpływ funduszy UE na sprawność państwa w bardzo konkretnych obszarach, nasze ustalenia wskazują na poprawę wydajności samorządów lokalnych, która prawdopodobnie przyniesie korzyści również w innych obszarach ich działalności.
Wskazuje to na ważną rolę funduszy strukturalnych UE w zwiększaniu lokalnej sprawności państwa – kluczowym aspekcie, który umożliwia realizację zamierzonej polityki i zaspokajanie potrzeb obywateli, a przez to wpływa na ich dobrobyt.
Artykuł autorstwa Pawła Charasza (Uniwersytet Duke’a) i dra Jana Voglera (Uniwersytet Wirginii) został opublikowany 20 kwietnia w European Union Politics i w całości jest dostępny po angielsku pod tym linkiem.
