Premier podpisał zarządzenie przedłużające obowiązywanie trzeciego stopnia alarmowego CHARLIE–CRP na terytorium całego kraju do 15 marca 2022 r. do godz. 23:59. Ostrzeżenie zostało wprowadzone w celu przeciwdziałania zagrożeniom w cyberprzestrzeni. Alfa, Bravo, Charlie, Delta – co to są i co oznaczają stopnie alarmowe? Tłumaczy dr Grzegorz Cieślak, ekspert profilaktyki i prewencji antyterrorystycznej.
Co to są stopnie alarmowe?
Stopnie alarmowe to sposób na określenie ryzyka wystąpienia zdarzenia o charakterze terrorystycznym (ważne: nie chodzi tylko o cyberprzestrzeń), które nakładają określone obowiązki na administrację publiczną – od zwiększonej czujności po działania kontrolne i ograniczenia w funkcjonowaniu. Wprowadza je premier po uzyskaniu opinii Ministra Spraw Wewnętrznych i szefa ABW. Mogą one obowiązywać również Polaków za granicą.
Kto realizuje wynikające ze stopni zadania?
Administracja publiczna realizuje zadania wynikające ze stopni alarmowych – zgodnie z art. 2 Ustawy o działaniach antyterrorystycznych. Trzeba jednak zrozumieć trzy ważne założenia:
- w art. 4.1 tej samej ustawy mówi się o organach administracji publicznej, właścicielach i posiadaczach obiektów, instalacji, urządzeń infrastruktury krytycznej współpracujących z organami, służbami i instytucjami właściwymi w sprawach bezpieczeństwa i zarządzania kryzysowego przy realizacji działań antyterrorystycznych;
- Akty wykonawcze mogą rozszerzać tę pulę poprzez uszczegółowienie zadań np. od stopnia Bravo obowiązki mają przedszkola, szkoły i uczelnie wyższe;
- Zapis “Inne ważne obiekty” może szybko rozszerzyć listę podmiotów zobowiązanych o te, które na wniosek np. szefa ABW staną się ważne, bo potencjalnie zagrożone.
No i chyba najważniejsza refleksja – administracja zleca realizację konkretnych zadań konkretnym obywatelom – także osobom cywilnym, a nie tylko mundurowym czy innym służbom.
Przedsięwzięcia realizowane po ogłoszeniu kolejnych stopni reguluje Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 25.07.2016 w sprawie zakresu przedsięwzięć wykonywanych w poszczególnych stopniach alarmowych i stopniach alarmowych CRP. Wiele z nich jest trudnych do wykonania, do ich realizacji trzeba się przygotować wcześniej.
Przykład: od stopnia Bravo do szkół nie wolno wpuszczać postronnych osób. To oznacza konieczność zabezpieczenia wejść i sprawdzania, kto wchodzi. Ktoś musi zostać do tego oddelegowany. Niby proste, ale lepiej wiedzieć wcześniej, niż brać z łapanki.
Jakie to przedsięwzięcia?
Zastanówmy się nad tymi, które są trudne w realizacji, dotkliwe dla użytkowników objętych nimi obiektów albo unikalne – poprzez np. brak polskich doświadczeń w ich realizacji. Wybiorę kilka.
Stopień alarmowy Alfa
Policja, Straż Graniczna i Żandarmeria patrolują ulice. Administratorzy obiektów wzmagają kontrolę tych potencjalnie zagrożonych i „zalecają personelowi powiadamianie właściwych służb w przypadku zauważenia: nieznanych pojazdów na terenie instytucji publicznych lub innych ważnych obiektów, porzuconych paczek i bagaży lub jakichkolwiek innych oznak nietypowej działalności”. Inne zadania to m.in. zapewnienie wzmocnienia ochrony, kontrole wejścia i wjazdu.
Dla tych, którzy chcieliby z pozostałymi przygotowaniami poczekać na ogłaszanie kolejnych stopni rekomenduję lekturę przedsięwzięcia 10.: “dokonać przeglądu wszystkich procedur, rozkazów oraz zadań związanych z wprowadzaniem wyższych stopni alarmowych”. I ostatnie – 11., “prowadzić akcję informacyjno-instruktażową dla społeczeństwa dotyczącą potencjalnego zagrożenia, jego skutków i sposobu postępowania”. To zadanie przede wszystkim dla samorządu.
Stopień alarmowy Bravo
Wprowadza największe zmiany organizacyjne i w mojej opinii najtrudniejsze zadania dla zarządców obiektów. Są to np. 5., “ostrzec personel o możliwych formach zdarzenia o charakterze terrorystycznym” – trudne, bo należy operować charakterystyką formy, a nie literackimi ogólnikami o “aktach terroru”. 8. “wprowadzić zakaz wstępu do przedszkoli, szkół i uczelni osobom postronnym” – skrajnie trudne, bo należy oddzielić postronne od niepostronnych i wyegzekwować zakaz.
Przez dwa lata prowadziłem kampanię informacyjną i badania w blisko 250 szkołach. Obraz symbolicznie “niezamykających się drzwi”, brak ochrony i mentalny problem ze skutecznym powiadomieniem rodziców, zwłaszcza najmłodszych dzieci, to naprawdę wyzwanie. A jest jeszcze 10. “wprowadzić kontrolę wszystkich przesyłek pocztowych kierowanych do urzędu lub instytucji” – od razu dodam, że nie robi tego poczta. Wprowadzenie takiej kontroli wiąże się z przygotowanym wcześniej planem reagowania, jeżeli zostanie wykryta przesyłka potencjalnie niebezpieczna. Jednym słowem, należy przeszkolić liczne rzesze personelu, który będzie realizować to przedsięwzięcie i dodatkowo wyposażyć.
Stopień alarmowy Charlie
Tu z racji rosnącego ryzyka dochodzą np. “dyżury dla osób funkcyjnych odpowiedzialnych za wprowadzanie procedur działania na wypadek zdarzeń o charakterze terrorystycznym”. Jak ktoś pomyślał, że prosta sprawa to niech podda refleksji obiekty małych powiatowych samorządów i proces wyłaniania takich “funkcyjnych”.
Stopień alarmowy Delta
Ryzyko jest tak wysokie, że należy m.in. 3. “kontrolować wszystkie pojazdy wjeżdżające na teren obiektu i ich ładunek” – jestem pewien, że przy sporym wysiłku da się to zorganizować pod urzędami, choć wyznaczenie kto i gdzie konkretnie będzie to robił nie jest łatwe. Problem zacznie się, kiedy “inny ważny obiekt” będzie potencjalnym celem np. lokalne centrum handlowe. W większości krajów już dotkniętych terroryzmem to oznacza czasowe zamknięcie, bo nie ma jak “rozpakować dostaw”, nie ma komu ich rzetelnie skontrolować, no i na to wszystko po prostu nie ma czasu.
Administracja publiczna ma od tego stopnia szansę sprawdzić swoje BCP, bo należy również przygotować się do kontynuowania działalności poza dotychczasowym miejscem pracy.
Stopnie alarmowe dotyczące cyberbezpieczeństwa
Stopień alarmowy Alfa CRP
Wszystkie stopnie CRP dotyczą cyberprzestrzeni, czyli w praktyce incydentów w systemach teleinformatycznych. Zwrócę uwagę na 1.a “monitorować, czy nie doszło do naruszenia bezpieczeństwa komunikacji elektronicznej” . Kiedy w badaniach pytaliśmy kto się tym zajmuje największa grupa respondentów odpowiadała “Pan Informatyk”. Bez długiego wykładu, powiem wprost – nie! Każdy kto ma zalogowany komputer jest pierwszym “monitorem” naruszenia bezpieczeństwa, a jego nawyki prowadzą do problemów lub im zapobiegają.
Stopień alarmowy Bravo CRP
Przedsięwzięcie 2.1. “zapewnić dostępność w trybie alarmowym personelu odpowiedzialnego za bezpieczeństwo systemów”. Jak ktoś ma “swój” personel to nie jest dla niego duże wyzwanie. Co z podmiotami, które obsługiwane są outsourcingowo? Mają w umowie taką dostępność, dodatkowo zapłacą? A jeżeli zewnętrzny podmiot obsługuje np. Wszystkie szkoły w powiecie, bo wygrał przetarg to, której z nich zapewni dostępność w trybie alarmowym? To naprawdę wymaga uważnych działań preparacyjnych.
Stopień alarmowy Charlie CRP
Na tym etapie wprowadza się już całodobowe dyżury dla admiratorów systemów kluczowych i tzw. osób decyzyjnych. Przeglądowi podlegają też zasoby zapasowe, plany awaryjnego działania, metody informowania o incydentach, a nawet ograniczenia w operacjach na serwerach.
Stopień alarmowy Delta CRP
To etap stałej gotowości do wdrożenie planów awaryjnych i BCP jeżeli atak nastąpi.
Kiedy się ogłasza stopnie i czemu po Alfa CRP nastąpiło Charlie CRP, a nie Bravo CRP?
Jest taka logiczna reguła, że Alfa i Bravo najczęściej dotyczą dużych obszarów, np. całego kraju, województwa. Natomiast Charlie i Delta częściej dotykają konkretne obiekty, sieci lub sprecyzowane regiony, ale nie zawsze musi tak być. Zależy to bowiem od stanu wiedzy na temat potencjalnego zdarzenia i jego sprawcy.
Stopnie nie muszą zatem być ogłaszane po kolei, bo informacja o stopniu przygotowania potencjalnego ataku i potencjale sprawcy może zostać ujawniona nagle.
Może być też tak, jak obecnie – potencjalne zdarzenie o charakterze terrorystycznym jest jednym ze sposobów działania całego państwa, czyli częścią nieregularnych działań militarnych Rosji. Na wojnę hybrydową, której instrumentarium stanowi m.in. katalog działań, którymi posługują się terroryści adekwatnym narzędziem przeciwdziałania jest właśnie ustawa antyterrorystyczna. Następnym – stany wyjątkowy i wojenny.
Dr Grzegorz Cieślak jest ekspertem profilaktyki i prewencji antyterrorystycznej. Pracuje w Centrum Badań nad Ryzykami Społecznymi i Gospodarczymi Collegium Civitas w Warszawie.
Czytaj nasze wywiady i analizy nt. wojny w Ukrainie i jej konsekwencji:
- Nadzieja się skończyła. Jak wygląda życie w okupowanym od 2014 r. Donbasie?
- Izrael boi się zemsty Rosji. Ekspert wyjaśnia bierność wobec wojny na Ukrainie
- Światowe skutki wojny w Ukrainie: liczba głodujących na świecie wzrośnie
- Ekspert o decyzji Niemiec: To przewrót kopernikański, zarżnięto wiele świętych krów niemieckiej polityki [WYWIAD]
- Paradoksalnie Putin uruchomił procesy korzystne dla UE. Wywiad z ekspertem z Ośrodka Studiów Wschodnich
- Z ekonomicznego punktu widzenia Polska powinna robić to, co Rosja przez ostatnich 8 lat [WYWIAD]
