W Polsce rośnie grupa tzw. nowych biednych emerytów, czyli osób pobierających świadczenie niższe od minimalnej emerytury. Według najnowszych badań Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych (IPSS) to już około 430 tys. osób, a zdecydowaną większość stanowią kobiety. Powodem jest m.in. zbyt krótki okres opłacania składek do ZUS.
Nowi biedni emeryci (NBE) to osoby, które osiągnęły ustawowy wiek emerytalny, ale mają niski kapitał emerytalny i opłacały składki krócej niż 20 lat (kobiety) lub 25 lat (mężczyźni). W efekcie ich świadczenie jest niższe niż minimalna emerytura, która obecnie wynosi nieco ponad 1,8 tys. zł brutto.
– Nowi biedni emeryci to osoby, które uzyskują emeryturę niższą od minimalnej. Patrząc na statystyki, są to przede wszystkim kobiety, które opiekowały się dziećmi, ta opieka trwała ponad pięć lat i ograniczała wykonywanie pracy. Kobiety stanowią prawie 80 proc. wszystkich nowych biednych emerytów – mówi dr hab. Justyna Wiktorowicz, prof. Uniwersytetu Łódzkiego, współautorka raportu.
Skala problemu rośnie
Z raportu IPSS wynika, że w grudniu 2024 r. wypłacono ponad 433 tys. emerytur nowosystemowych niższych od minimalnej – o ponad 9 proc. więcej niż rok wcześniej. Co dziesiąty emeryt nowosystemowy należy do tej grupy. W ciągu ostatniej dekady liczba takich świadczeń wzrosła piętnastokrotnie.
Choć kobiety wciąż dominują, rośnie odsetek mężczyzn – od 2020 r. utrzymuje się na poziomie ok. 20 proc. W ich przypadku częstymi powodami są zły stan zdrowia, praca za granicą lub na czarno oraz brak skuteczności w poszukiwaniu zatrudnienia.
– Stanowią oni mniej więcej 20 proc. ogółu zbiorowości już od 2020 roku. W ich przypadku powodem jest przede wszystkim słaby stan zdrowia, a także niechęć do podejmowania pracy bądź praca w szarej strefie lub za granicą – wskazuje ekspertka IPSS.
Skąd wynikają niższe świadczenia dla mężczyzn?
Co ciekawe, mężczyźni, mimo że przechodzą na emeryturę później, często otrzymują jeszcze niższe świadczenia niż kobiety z tej samej grupy. Wynika to z długotrwałych przeszkód, takich jak choroby, niepełnosprawność czy niski poziom kwalifikacji.
Większość NBE nie wydłuża okresu opłacania składek, przechodząc na emeryturę od razu po uzyskaniu uprawnień. Powodem bywa dostęp do innych źródeł utrzymania, np. świadczenia małżonka, lub trwałe bariery w podjęciu pracy. – Patrząc na to, jak wygląda sytuacja w ostatnich latach, należy się spodziewać, że nowych biednych emerytów będzie przybywać – prognozuje prof. Wiktorowicz.
Forma zatrudnienia ma znaczenie
Badanie pokazuje, że forma zatrudnienia i oskładkowanie wynagrodzenia mają kluczowy wpływ na wysokość przyszłego świadczenia. Około 35 proc. NBE i 31 proc. potencjalnych NBE (PNBE) przyznało, że przynajmniej raz pracowało bez umowy i bez odprowadzania składek.
Ponad połowa osób zatrudnionych na umowach cywilnoprawnych (51 proc.) deklaruje, że od ich wynagrodzenia nie były odprowadzane składki emerytalne, a część nie jest tego pewna. Co dziesiąty NBE pracował za granicą – w większości dłużej niż rok – i często również bez opłacania składek.
– W przypadku nowych biednych emerytów jest już za późno na rekomendacje. To, co można radzić przyszłym emerytom, to unikanie umów bez oskładkowania oraz zwolnień, które obniżają kapitał emerytalny – mówi ekspertka IPSS.
Autorzy raportu ostrzegają, że rosnąca liczba osób pobierających emerytury niższe od minimalnej będzie coraz większym obciążeniem dla systemu pomocy społecznej. Dla 80 proc. z nich świadczenie emerytalne jest głównym źródłem utrzymania. Dlatego – jak podkreślają – konieczne jest wypracowanie działań ograniczających skalę tego zjawiska.
Polecamy także:
- Jak samodzielnie zadbać o emeryturę? Polacy szukają elastycznych rozwiązań
- Nieopłacone na czas czynsze i pożyczki. Tyle wynosi zaległe zadłużenie seniorów
- Alarmujące dane: Polska starzeje się szybciej niż rośnie liczba opiekunów
- Polska starzeje się szybciej niż reszta Europy. W gospodarce za kilka lat nie będzie kolorowo
