Coraz większe wydatki, coraz mniej pieniędzy. Najuboższych stać na jeszcze mniej, niż przed rokiem

Po raz pierwszy od 7 lat wzrosła liczba Polaków, którzy nie mogą sobie pozwolić na zaspokojenie ważnych życiowych potrzeb. I to o prawie 100 tysięcy w rok.

Około 922 tysiące mieszkańców Polski ma problem ze znalezieniem pieniędzy na sfinansowanie swoich potrzeb, wynika z raportu „Poverty Watch 2022”. Właśnie tylu jest obecnie zagrożonych ubóstwem i wykluczeniem społecznym. To o 12 proc. więcej, niż w 2020 r.

„Zahamowanie wieloletniego postępu”

Raport  „Poverty Watch 2022” analizuje problem ubóstwa. I wśród wielu jego miar wyróżnia też tzw. deprywację materialną. Wskaźnik deprywacji, czyli braku zaspokojenia potrzeby (w tym przypadku materialnej) to – mówiąc najprościej – odbicie tego, jak dużej grupie w społeczeństwie żyje się źle. I wskazuje ile osób jest zagrożonych ubóstwem i wykluczeniem społecznym.

To kryterium szersze, niż tylko obejmujące poziom dochodów i wydatków danego gospodarstwa domowego. Sprawdzany jest także m. in. poziom dochodów względem mediany w całym kraju. Pod uwagę brane jest także to, jak dużo pracują osoby z danego gospodarstwa. A także subiektywne poczucie możliwości zaspokojenia ważnych życiowych potrzeb.

Właśnie liczba osób, które nie mogą sobie pozwolić na ich zaspokojenie potrzeb, znacząco wzrosła w poprzednim roku. O pogłębionej deprywacji materialnej  można mówić już w przypadku 922 tysięcy mieszkańców Polski. To wzrost o 99 tys. – czyli o ok. 12 proc. w porównaniu z 2020 rokiem.

Jak się wylicza wskaźnik pogłębionej deprywacji materialnej? Badacze sprawdzają, czy ludzie są w stanie znaleźć pieniądze na następujące wydatki:

1. niespodziewany wydatek,
2. tydzień urlopu poza domem,
3. terminowa płatność rachunków, czynszu, rat,
4. posiłek z mięsem (lub wegetariańskim odpowiednikiem) co drugi dzień,
5. utrzymanie odpowiedniej temperatury domu,
6. samochód na własny użytek,
7. wymiana zużytych mebli,
8. wymiana starej odzieży na nową,
9. dwie pary dopasowanych butów,
10. niewielkie wydatki na własne potrzeby,
11. regularne zajęcia w czasie wolnym,
12. raz na miesiąc – wyjście z bliskimi do restauracji
13. dostęp do internetu.

Osoby, które nie są w stanie sfinansować co najmniej połowy z tych wydatków, spełniają jedno z kryteriów zagrożenia ubóstwem i doświadczają deprywacji materialnej.

Według autorów raportu 922 tys. osób, które doświadczyły jej w 2021 r. to ponad 2,9 proc. polskiego społeczeństwa.

Zagrożenie ubóstwem może wzrosnąć

Tymczasem od 2015 roku liczba gospodarstw domowych spełniających kryterium zagrożenia ubóstwem w Polsce stale malała. A zaczynaliśmy z naprawdę wysokiego poziomu. Siedem lat temu deprywacji materialnej doświadczało aż 2,6 mln Polaków – czyli niecałe 7 proc. społeczeństwa.

Od 2015 do 2020 roku liczba osób, które nie są w stanie sfinansować życiowych potrzeb spadła więc aż o 69 proc.

Czytaj: Nierówności dochodowe w Polsce znów rosną. Mimo podwyżek płacy minimalnej i transferów socjalnych

W roku 2021 trend się odwrócił. Wynika to – jak wskazują autorzy raportu – z coraz wyższych kosztów życia.

Badacze obawiają się, że zasięg zagrożenia ubóstwem będzie się zwiększał również w tym i w przyszłym roku. A porównując zasięg deprywacji materialnej w Polsce i innych krajach europejskich, wskazują:

– W latach 2022-2023 wyniki dla Polski mogą się pogorszyć. W porównywalnych krajach też występuje kryzys kosztów życia, choć różnią się one, jeśli chodzi o poziom cen, w Polsce jest wyższy. Ponadto podnoszone i waloryzowane są tam świadczenia na dzieci, a w Polsce ich wartość realna będzie się szybko obniżać.

500 plus przestało działać

Ubóstwo w trwającym i w przyszłym roku może mieć w Polsce wyraźnie większy zakres, niż do tej pory, częściowo właśnie ze względu na brak waloryzacji 500+ i innych świadczeń na dzieci – wskazuje raport. To właśnie ta forma wsparcia – wypłacane na każde dziecko 500 zł co miesiąc – przyczyniała się m. in. w ostatnich latach do zmniejszenia zjawiska ubóstwa w Polsce.

Jednak przy dwucyfrowej inflacji świadczenie w tej samej kwocie jest warte dużo mniej, niż w 2016 roku, kiedy je wprowadzono. Zdaniem autorów raportu, niewystarczająco lub w ogóle nie są waloryzowane także inne świadczenia społeczne.

Niepokojąca jest też dynamika dochodów i wydatków najuboższych gospodarstw. Chociaż ogółem w Polsce w 2021 roku realne wynagrodzenia wzrosły o 3,1 proc., to wśród jednej piątej najbiedniejszych gospodarstw spadły o 7,3 proc. I to drugi rok z rzędu. Wzrosły za to wydatki takich gospodarstw – o ok. 10,8 proc.

Dane za lata 2018-2021 przedstawia poniższy wykres:

Dla porównania, sytuację w całości populacji prezentuje poniższy wykres. Ogółem w społeczeństwie dochody więc od 2018 rosły, a wydatki malały. Wyjątkiem był ubiegły rok, gdy wydatki Polaków także ogółem wzrosły o 3,3 procent, a wzrost dochodów przestał za nimi nadążać:

To, że osoby już najuboższe mocniej odczuły skutki obecnej sytuacji gospodarczej widać także po danych dotyczących zasięgu deprywacji materialnej w różnych grupach dochodu.

Zasięg zjawiska deprywacji materialnej wśród jednej piątej najmniej zarabiających gospodarstw domowych zwiększył się w ubiegłym roku z z 17,9 proc. do 18,9 proc. W przypadku 20 proc. Polaków o średnich dochodach wskaźnik pozostał praktycznie bez zmian. Natomiast w przypadku osób z grupy o najwyższych dochodach zmniejszył się, z 1,3 do 0,5 procent.

– Jest to potwierdzenie, że najbiedniejsza część społeczeństwa była gorzej chroniona w 2021 roku – wskazuje raport.

Opracowanie na podstawie raportu „Poverty Watch 2022. Monitoring ubóstwa finansowego i polityki społecznej przeciw ubóstwo w Polsce 2021-2022” przygotowanego przez Polski Komitet Europejskiej Sieci Przeciwdziałania Ubóstwu (EAPN Polska).

Polecamy też:

• Ubóstwo w Polsce znów wzrośnie. „Niestety ten trend w kolejnym roku raczej się wzmocni” [WYWIAD] 
• Inflacja mocno niepokoi Polaków. Droższa żywność i paliwo to największe zmartwienia
• Koszty utrzymania mieszkania w Polsce poszybowały w górę. I na tym nie koniec
• Biedniejemy: mamy realny spadek wynagrodzeń. Spirala cenowo-płacowa przestała się nakręcać
• Polska jak blok o 100 mieszkaniach – w ośmiu nie ma łazienki, w pięciu skrajne ubóstwo. To obraz z nowego „Raportu o biedzie”