Czy Alfred Nobel ujął w swoim testamencie także nauki ekonomiczne? Od kiedy przyznaje się ekonomicznego Nobla? Kto go otrzymał w ostatnich trzech latach, a kto ma na niego szansę w tym roku? Oto najważniejsze informacje dotyczące Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii.
Ekonomiczny Nobel to najbardziej prestiżowa nagroda, jaką może otrzymać osoba zajmująca się tematami gospodarczymi. W tym roku przyznana zostanie po raz 54. Laureatów poznamy 9 października.
Z tego tekstu dowiesz się:
- kto tak naprawdę ufundował ekonomicznego Nobla;
- kto i za co odebrał nagrody w ostatnich trzech latach;
- jak wygląda proces przyznawania Nobla w dziedzinie nauk ekonomicznych;
- kto ma szanse na zdobycie tegorocznego ekonomicznego Nobla.
Nagroda nie od Nobla
Alfred Nobel nie przewidział w swoim testamencie nagrody za ekonomiczne osiągnięcia. Jak to możliwe, że mimo to jest ona przyznawana? Ekonomiczny Nobel to nagroda Banku Szwecji w dziedzinie nauk ekonomicznych dla uczczenia pamięci Alfreda Nobla (The Bank of Sweden Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel). Ufundował ją w 1968 roku centralny Bank Szwedzki (Sveriges Riskbank) z okazji 300-lecia swojego istnienia. Inicjatywę poparł Komitet do spraw Nagrody Nobla, który od 1969 roku regularnie takie wyróżnienie przyznaje.
Jak zauważa dr Justyna Kłobukowska z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, przeciwnikiem inicjatywy Banku Szwecji był potomek Alfreda Nobla w linii bocznej (osoby spokrewnione, które nie znajdują się w bezpośrednim łańcuchu rodzic-dziecko). Uważał, że dzięki nagrodzie ekonomiści budują sobie kontakty z otoczeniem i wizerunek, a Szwedzki Bank Centralny dopuścił się w ten sposób naruszenia znaku towarowego.
Zobacz również: Nobel za szczepionki przeciw COVID. Znamy tegorocznych laureatów nagrody
Zdaniem dr Justyny Kłobukowskiej, trudno nie przyznać temu racji, ponieważ dzięki otrzymanej nagrodzie laureaci stają się sławni i zapisują się w historii nauki. I to jeszcze nie wszystko, bo nobliści są obsadzani na stanowiskach doradców ekonomicznych prezydentów, pełnią funkcję prezesów banków i innych prestiżowych instytucji gospodarczych.
Ekonomiczny Nobel przyznawany jest według tych samych zasad, co pozostałe Nagrody Nobla. Pierwsza nagroda w dziedzinie nauk ekonomicznych trafiła do Ragnara Frischow’a i Jana Tinbergen’owa. Naukowców doceniono za opracowanie i zastosowanie modeli dynamiki do analizy procesów gospodarczych. Wypracowane przez nich narzędzie pozwala badaczom, ekonomistom i decydentom rządowym lepiej zrozumieć i przewidywać zachowanie gospodarek narodowych oraz podejmować bardziej efektywne decyzje polityczne.
2022 – nagroda za badania nad bankami i kryzysami
W 2022 r. nagrody Nobla z ekonomii odebrali amerykańscy ekonomiści Ben S. Bernanke, Douglas W. Diamond oraz Philip H. Dybvig. Doceniono ich za badania nad bankami i kryzysami finansowymi.
– Współczesne badania nad bankowością wyjaśniają, dlaczego mamy banki, jak uczynić je mniej podatnymi na kryzysy i jak upadki banków pogłębiają kryzysy finansowe. Podstawy tych badań tegoroczni laureaci stworzyli na początku lat 80. Ich analizy miały ogromne znaczenie praktyczne w regulowaniu rynków finansowych i radzeniu sobie z kryzysami finansowymi – wskazał w uzasadnieniu Komitet ds. Nagrody w Dziedzinie Nauk Ekonomicznych.
Do jakich wniosków doszli badacze? Bank to pośrednik finansowy dążący do optymalnego rozwiązania konfliktu między oszczędzającymi, którzy preferują natychmiastowy dostęp do depozytów a kredytobiorcami, którym zależy na długoterminowym dysponowaniu pożyczonymi środkami.
Więcej o nagrodzie: Ekonomiczny Nobel nie dla kobiet. „Kolejny rok, w którym ich praca pozostaje niezauważona”
Bank może lepiej ocenić wiarygodność kredytobiorcy i w ten sposób zwiększyć szansę wykorzystania kredytów dla finansowania efektywnych inwestycji.
Bank jest wrażliwy na plotki o możliwości jego upadku, co może powodować panikę wśród deponentów środków i utratę płynności. Uniknąć paniki pomagają dwa rozwiązania: ubezpieczenia depozytów (fundusz gwarancyjny) i działania banku centralnego jako „pożyczkodawcy ostatniej instancji”, który dostarcza środki pieniężne jeżeli bank zagrożony jest upadłością.
Trzech laureatów także w 2021 r.
Z kolei w 2021 r. ekonomicznego Nobla przyznano amerykańskim naukowcom: David’owi Card’owi, Joshua D. Angrist’owi oraz Guido W. Imbens’owi. Davida Carda doceniono „za wkład empiryczny do ekonomii pracy”. Pozostałych badaczy “za wkład metodologiczny do analizy zależności przyczynowych”.
David Card badał wpływ minimalnej płacy, imigracji oraz długości edukacji na rynek pracy. Wskazał, że zwiększanie płacy minimalnej nie prowadzi do zmniejszenia liczby miejsc pracy (co uważano wcześniej za prawidłowość). Dowiódł też, że liczba lat edukacji to kluczowy czynnik sukcesu na rynku pracy (szczególnie wielkość dochodów) w przyszłości.
– Joshua Angrist i Guido Imbens pokazali, w jakich warunkach można uzyskać precyzyjne wyniki z naturalnych eksperymentów. W swojej propozycji wykorzystali znaną z ekonometrii metodę zmiennych instrumentalnych. Propozycja noblistów w uproszczeniu ma dwa etapy. W pierwszym etapie określa się, jakie jest prawdopodobieństwo włączenia obiektu do danej grupy. W drugim etapie określa się, jakie jest prawdopodobieństwo osiągnięcia konkretnego efektu po działaniu określonej przyczyny – tłumaczy prof. Krzysztof Jajuga z Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu.
2020 i ekonomiczny Nobel za aukcje
Natomiast w 2020 r. ekonomicznego Nobla odebrali Paul R. Milgrom i Robert B. Wilson. Przyznano go „za udoskonalenie teorii aukcji i wynalezienie nowych form aukcji.”
Wiele osób uczestniczy w aukcjach sprzedaży towarów poprzez platformy internetowe. Najbardziej znane aukcje dotyczą dzieł sztuki, obligacji skarbowych, energii elektrycznej, gazu, certyfikatów emisji, pasm częstotliwości.
– Są trzy kluczowe czynniki, które determinują wyniki aukcji. Po pierwsze jest to forma aukcji. Po drugie, jest to obiekt aukcji. Po trzecie, jest to niepewność, wynikająca z różnych informacji posiadanych przez uczestników aukcji. Nobliści zajmowali się tymi wszystkimi zagadnieniami – tłumaczy prof. Krzysztof Jajuga.
Około 3000 kandydatów na start
Laureatów Nagrody Nobla w Dziedzinie Nauk Ekonomicznych wybiera Królewska Szwedzka Akademia Nauk. Kandydatów rekomenduje 5-osobowy Komitet Nagrody Nauk Ekonomicznych.
Komitet Nagrody Nauk Ekonomicznych wysyła poufne formularze do około 3000 osób, w tym m.in. do profesorów z wybranych uniwersytetów na całym świecie. Zwykle nominowanych jest około 250-350 nazwisk.
Na początku października Akademia Nauk dokonuje wyboru laureatów Nagrody Nauk Ekonomicznych większościowym głosowaniem. Decyzja jest ostateczna i nie podlega odwołaniu. Nazwiska laureatów Nagrody Nauk Ekonomicznych są następnie ogłaszane.
Laureaci Nagrody Nobla za działalność w sferze ekonomii otrzymują – podobnie jak nagrodzeni z innych dziedzin – medal, dyplom i dokument potwierdzający wysokość nagrody z rąk króla Szwecji na wspólnej uroczystości 10 grudnia, w rocznicę śmierci Alfreda Nobla. Nagroda to 10 milionów szwedzkich koron przyznana jednej osobie lub podzielona między laureatów. W przeliczeniu na złotówki to prawie 4 mln zł.
Statuty Fundacji Nobla nie pozwalają na ujawnianie informacji dotyczących nominacji przez 50 lat. Ograniczenie to dotyczy nominowanych i nominujących, a także wszelkich dochodzeń i opinii związanych z przyznaniem nagrody.
Na kogo w tym roku stawiają eksperci?
Co roku specjaliści z firmy Clarivate Analytics próbują przewidzieć, kto dostanie ekonomicznego (i nie tylko) Nobla. Prognozy powstają na podstawie liczby cytowań publikacji przez innych naukowców.
– Skupiamy się na artykułach opublikowanych 20 do 30 lat temu. To okno czasowe stanowi pewnego rodzaju „słodki punkt” w prognozowaniu Nagrody Nobla, ponieważ Nagroda jest zazwyczaj przyznawana dopiero po tym, jak historia wykaże, że konkretny wkład badawczy miał trwały i znaczący wpływ – tłumaczy Clarivate Analytics.
W przypadku ekonomii próg wynosi około 1000 cytowań. Sprawdzane jest też, czy autorzy artykułów o wysokiej liczbie cytowań byli pierwotnymi odkrywcami czy też osobami, które rozwinęły prace pionierów. To właśnie pionierzy mają pierwszeństwo w wyborach Zgromadzenia Noblowskiego. Eksperci ustalają także, czy badacze otrzymali międzynarodowe lub krajowe nagrody.
Chcesz być na bieżąco? Subskrybuj 300Sekund, nasz codzienny newsletter! Obserwuj nas też w Wiadomościach Google.
Clarivate Analytics szacuje, że w tym roku na ekonomicznego Nobla mają szansę Edward L. Glaeser za badania nad ekonomią miejską, Thomas Piketty, Emmanuel Saez i Gabriel Zucman za badania nad nierównością ekonomiczną oraz Raj Chetty za badania nad mobilnością społeczną.
Oczywiście prognozy nie zawsze się sprawdzają. Jednak dotąd specjalistom udało się przewidzieć ponad 40 przyznanych Nagród Nobla w różnych dziedzinach.
To też może Cię zainteresować:
- Znamy laureatów Nagrody Nobla z dziedziny ekonomii
- Ekonomiczny Nobel za rewolucyjną metodę badań. Tłumaczymy, o co w niej chodzi
- Nobel z ekonomii 2020 przyznany naukowcom z USA za udoskonalenia w teorii aukcji
- Nobel jest mężczyzną – dlaczego kobiety stanowią jedynie 6% wszystkich laureatów Nagrody Nobla w innych dziedzinach niż pokój i literatura?
