Jedna z szeroko stosowanych szczepionek na koronawirusa wywołującego COVID-19 powoduje poważne powikłania u niewielkiej grupy pacjentów. Naukowcy szukają odpowiedzi na pytanie, dlaczego tak się dzieje.
AstraZeneca we współpracy z Uniwersytetem Oksfordzkim opracowała jedną z pierwszych szczepionek przeciwko COVID. Szczepionka, w której wykorzystano adenowirusa, by nauczyć nasz organizm tworzenia przeciwciał neutralizujących nowego koronawirusa, uratowała niezliczoną liczbę ludzkich istnień. Wkrótce jednak pojawił się problem. U niewielkiego odsetka – około jednej na 50 000 zaszczepionych osób, wystąpiły zakrzepy krwi.
Ten zespół zakrzepowy znany jest jako małopłytkowość immunologiczna wywołana szczepionką (VITT). U osób cierpiących na ten stan coś idzie nie tak z reakcją immunologiczną i ludzie wytwarzają przeciwciała, które mogą przylegać do jednego z ich własnych białek organicznych.
Jak powstaje zakrzep
Białko to nazywa się czynnikiem płytkowym 4 (PF4). Wiemy, że w trakcie infekcji wiele osób wytwarza przeciwciała, które przywierają do PF4 jako część reakcji immunologicznej, ale zwykle reakcja ta jest dość luźna. W przypadku VITT powstają przeciwciała, które mogą przylegać do PF4 jak super mocny klej.
Przeciwciała w VITT sklejają ze sobą cząsteczki PF4, tworząc duże struktury znane jako „zespoły immunologiczne”. Wiążą się one i aktywują małe komórki zwane płytkami krwi, które są niezbędne dla procesu krzepnięcia. Normalnie płytki unoszą się we krwi w stanie nieaktywnym, ale po uaktywnieniu rozprzestrzeniają się, stają się bardzo lepkie i wydzielają setki różnych substancji chemicznych.
Chcesz być na bieżąco? Subskrybuj 300Sekund, nasz codzienny newsletter!
W VITT płytki krwi ulegają gwałtownej aktywacji, co powoduje powstawanie zakrzepów. Często atakują one żyły otaczające mózg, co jest bardzo nietypowym i rzadkim miejscem występowania zakrzepów. Wiele osób z VITT zgłaszało potworne bóle głowy, które nadal dotykają osoby, które przeżyły.
W tych skrzepach zostają zużyte miliardy płytek, co prowadzi do obniżenia ich liczby we krwi. U niektórych pacjentów doprowadziło to do poważnego krwawienia, a prawie jeden na czterech z nich zmarł. Wielu pacjentów, którzy przeżyli, cierpi również na długotrwałe, uniemożliwiające normalne funkcjonowanie, objawy.
Szukając wskazówek
W ciągu zaledwie dwóch i pół roku lekarze i naukowcy z całego świata zaczęli odkrywać tajemnice VITT. Głównym obszarem prac jest to, w jaki sposób VITT powoduje zakrzepy i dlaczego niektórzy ludzie zapadają na tę chorobę. Dzięki zrozumieniu tego odkrywane są również potencjalne metody leczenia.
Jak dotąd istnieje tylko jedna genetyczna wskazówka, dlaczego niektórzy ludzie chorują na VITT. Odmiana genu, który wytwarza części przeciwciał, jest powiązana z VITT i występuje częściej u osób pochodzenia europejskiego – Europejczycy wydają się być bardziej narażeni na VITT. W grę muszą wchodzić inne geny, ale ich znalezienie jest trudne. W Wielkiej Brytanii naukowcy przeprowadzili sekwencjonowanie DNA u ponad 200 pacjentów z VITT, a wyniki ich badań spodziewane są wkrótce.
W naszym laboratorium pracujemy nad tym, w jaki sposób płytki krwi są aktywowane w VITT. W 2021 roku nasz zespół pokazał główny mechanizm ich aktywacji, a niedawno odkrył kolejną zależność. W probówce możemy zablokować ten proces za pomocą powszechnie stosowanych leków.
CZYTAJ RÓWNIEŻ: Koniec covid19? Za wcześnie na świętowanie. Skutki choroby będą z nami przez lata [WYWIAD]
Obserwujemy również wiele różnic w reakcji płytek krwi zdrowych osób na przeciwciała PF4 i VITT. Uważamy, że to zróżnicowanie reakcji jest powodem, dla którego niektórzy ludzie chorują na VITT. Prowadzimy dalsze prace, aby znaleźć różnice między płytkami krwi osób o „wysokiej” i „niskiej” reaktywności.
Kolejną ważną zagadką związaną z VITT jest to, dlaczego tak wiele osób ma zakrzepy w mózgu. Aby spojrzeć na to z odpowiedniej perspektywy trzeba zaznaczyć, że samoistne zakrzepy w tej części naszego ciała zdarzają się bardzo rzadko. Dotykają one tylko około trzech lub czterech osób na milion rocznie, a jednak ponad połowa pacjentów z VITT cierpiała na takie zaburzenia.
Istnieje kilka teorii na temat tego, dlaczego zakrzepy w mózgu występują częściej u pacjentów z VITT. Obejmują one szybkość przepływu krwi oraz przyczepność PF4 i przeciwciał do naczyń krwionośnych. Niedawno kanadyjscy naukowcy wykazali, że pacjenci, u których przeciwciała najsilniej przylegają do PF4, są najbardziej narażeni na zakrzepy w mózgu.
Kto stosuje szczepionkę
Chociaż szczepionki adenowirusowe uratowały miliony istnień ludzkich, wypadły z łask w krajach wysoko uprzemysłowionych ze względu na ryzyko powikłań związanych z VITT. Nadal jednak powszechnie stosuje się je w krajach słabiej rozwiniętych . Są bardzo skuteczne, tanie i znacznie łatwiejsze do przechowywania i transportu niż szczepionki mRNA – takie jak produkty Pfizer-BioNTech i Moderna.
Pogłębienie wiedzy na temat VITT skłoniło również naukowców do dokładniejszego przyjrzenia się innym pacjentom z niewyjaśnionymi zakrzepami krwi. Co ciekawe, znajduje się coraz więcej pacjentów z zakrzepami, niskim poziomem płytek krwi i przeciwciałami podobnymi do VITT. Przypadki te nie są związane ze szczepieniami.
Ostatnio zespół podobny do VITT odnotowano u dwóch pacjentów po zakażeniu adenowirusem, a nie po szczepieniu. Badanie na obecność tych przeciwciał prawdopodobnie stanie się rutynowym postępowaniem u pacjentów z niewyjaśnionymi zakrzepami krwi.
Co najważniejsze, wyobraźmy sobie nową pandemię, która jest o wiele bardziej niebezpieczna niż COVID – być może jedna trzecia osób, które ją złapią, umrze. Wybuchłaby panika i chaos. Rozpaczliwie potrzebowalibyśmy szczepionek adenowirusowych pomimo ryzyka VITT. Dlatego ważne jest, aby poznać to zjawisko od podszewki.
Tłumaczył: Tomasz Krzyżanowski
Tekst został opublikowany w The Conversation i zamieszczony tutaj na podstawie otwartej licencji (Creative Commons license). Przeczytaj oryginalny artykuł.
Inne teksty z The Conversation:
- Jak żyć długo i szczęśliwie. Nowe badania stulatków dają kilka odpowiedzi
- Choroby serca. Kolejny powód, aby skrócić dziecku czas, jaki spędza przed ekranem
- Zagrożony gatunek czy wróg publiczny? Wilk staje się przedmiotem politycznych sporów w Europie
- Ropa kartą przetargową. Jak arabskie embargo sprzed 50 lat wywołało traumę gospodarczą
- Szwedzi kłócą się o nielegalnych imigrantów. Lekarze, nauczyciele i pracownicy socjalni protestują
- Dlaczego wakacje są dla ciebie dobre. I to nawet zanim się rozpoczną
- Netflix odrabia straty i zwiększa liczbę użytkowników. Ale konkurencja depcze mu po piętach
- Śpieszmy się kochać ptaki, tak szybko znikają. Europa straciła ich już pół miliarda
Zdrowi lekarze, zdrowe pielęgniarki, zdrowi pacjenci. W Gnieźnie, w Słupcy, w Poznaniu dużo pacjentów ma siniaki po kroplówkach…